O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»
Yüklə 3,31 Mb.
|
|
Foydali qazilmalari
Foydali qazilmalarni tarqalish harakteri materikning geologik strukturasiga, tektonikasiga va relefiga bog‘lik. Binobarin, qazilma boyliklarni regional tarqalish xususiyatlarini hisobga olib, Shimoliy Amerika xududida beshta kompleks ajratish mumkin: Kanada qalqoni, Markaziy va Buyuk tekisliklar, Kirbuyi pasttekisliklari, Appalachi tog‘lari, Kordilera tog‘ tizimi foydali qazilmalar komlleksi. Materikning foydali qazilmalari kompleklari ichida Kanada qalqoni turli xil rudali konlarga juda boy. Kompleksning rudali qazilmalari qadimiy kristall va metamorfik jinslarda hosil bo‘lgan temir, nikel, mis, kobalt, oltin, platina, kumush, uran va boshka metallardan iborat. Bu boylikllarni qazib olish va qayta ishlash tog‘ kon sanoatlari asosan Buyuk ko‘llar atrofida va qalqonning garbidagi Katta Nevolniche ko‘li yaqdnida barpo etilgan. Temir konlari Labrador yarim orolida ham mavjud. Markaziy va Buyuk tekisliklar kompleksi xududida rudali va rudasiz foydali qazilmadar keng tarqalgan. Bu yerdan asosan neft va toshko‘mir qazib olinadi. Toshko‘mir Appalachioldi cho‘kmasidagi Pensilvaniya xavzasida, Missisipi pasttekisligi botig‘ida, Kordileraoldi cho‘kmasida, Texas xavzasida ko‘p uchraydi. Shimoliy Amerikaning asosiy ko‘mir konlari va ko‘mir zaxirasi AKSH xududiga to‘g‘ri keladi. Toshko‘mir konlari paleozoy va mezozoy yotkiziklarida hosil bo‘lgan. Materikning asosiy qazilma boyliklaridan biri neft hisoblanadi. Neft konlari hosil bulishiga ko‘ra turli geologik davrlarga tug‘ri keladi. Texas, Kanzas va Oklaxoma xavzalaridagi neft konlari silur, devon va karbon davrlari yotkiziklarida hosil bo‘lgan. Eng yirik neft konlari Appalachi tog‘lari atrofida va paleozoy strukturasining botiqdarida to‘plangan. Meksika qo‘ltig‘i soxillarida neft perm qatlamlaridan qazib olinadi. Florida yarim orolida juda katta fosforit koni joylashgan. Appalachi kompleksida paleozoy tog‘ burmalanishlarida vujudga kelgan qazilma boyliklar uchraydi. Eng ko‘p tarkalgani toshko‘mir va temir rudalari hisoblanadi. Appalachining shimoliy kristalli qismida polimetallar, mis, qurgoshin va boshkalar bor. Kordilera foydali qazilmalar kompleksi Shimoliy Amerika xududida xilma- xil rudali va rudasiz qazilmalarning keng tarqalganligi bilan farq qiladi. Kordileraning butun yunalishi bo‘ylab, nevada va larami orogenik zonalarida ham polimetallar, mis, oltin, kumush, surma, simob, molibden, vanadiy, volfram, uran va boshqa qazilma boyliklar joylashgan. Bu kompleksdan toshko‘mir, neft grafitlar ham qazib olinadi. Kaliforniyada tog‘ oralig‘i byutig‘ining neogen yotkiziqlarida hosil bo‘lgan juda katta neft konlari bor. |