O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»
Yüklə 3,31 Mb.
|
|
muzligi), sharqiy yon bag’irlardagi muzliklar 700 m dan pastga tushmaydi, lekin
ularning orasida orolning eng uzun muzligi Tasman muzligi (29 km) bor. Temperatura mavsumga qarab keskin tafovut qilmasligi va namlik miqdori ko’pligi sababli Yangi Zelandiya Alp tog’larining g’arbiy yon bag’irlari qalin aralash o’rmonlar bilan qoplangan. Bu o’rmonlardagi doimiy yashil daraxtlar, ayniqsa lavr daraxtlari va igna bargli daraxtlar ancha janubga o’tadi. Aralash o’rmonlar shimolda 600 m gacha va janubda 400 m gacha ko’tariladi. Bundan yuqorida doimiy yashil buk o’rmonlari mintaqasi bor, igna bargli daraxtlar aralashgan bu o’rmonlar qariyb 1000 m balandlikda tugaydi. Buk o’rmonlari bilan tog’ o’tloqlarining orasida qattiq bargli pastak butalar, asosan murakkab gullilar oilasiga kiradigan butalar mintaqasi bor. Tog’larning etagidan o’rmonning yuqori chegarasiga qadar qo’ng’ir o’rmon tuprog’i va tog’-o’rmon qo’ng’ir tuprog’i paydo bo’lgan, bu tuproqlar turli darajada podzollashgan. Qirra toshli qurumlarga kelganda tog’ o’tloqlari o’rniga siyrak yastiqsimon baland tog’ o’simliklari („o’simlik qo’ylari" degan sarg’ish zich yastiqchalar) uchraydi. Sharqiy yon bag’irlar «qizil choy daraxti» dan iborat doimiy yashil butalarning chakalakzorlari va buk o’rmonlari bilan qoplangan. Bu o’rmonlar, jumladan, Otago tekisligida ham bor. Shu sababli Otago tekisligining xushmanzara ko’l-fiord tabiati Janubiy Chili Alp tog’larining tabiatiga o’xshaydi. Kenterberri tekisliklarida odm hosil qiladigan o’ziga xos g’allagulli dashtlar paydo bo’lgan, bu dashtlarda qo’ng’irbosh, betaga, bug’doyiq zich chim bo’lib o’sadi. Qirg’oq bo’yidagi, qumli tuproqlarda Yangi Zelandiya zig’iri o’sadi. Oroldagi ozgina foydali o’simliklarning biri bo’lgan zigir o’simligining tolasi dag’al gazlama va bo’yra to’qishga yaraydi. Shimoliy orol (maydoni - 115 ming km2) ni janubiy oroldan Kuk qo’ltig’ining grabeni ajratib turadi. Orol paleogen, neogen va to’rtlamchi davr yotqiziqlari, mezozoy svitalari (sharqiy qismida) va vulqon jinslaridan tarkib topgan. Vulqon jinslari orolning shimolida va markazida keng tarqalgan. Qirg’oq chizig’ida bir necha yumaloq qo’ltiq bor; Yangi Kaledoniyagacha davom etadigan suv osti tizmasining suv bosmagan qismi - Oklend yarim oroli shimoli-g’arbda okeanga anchagina turtib chiqib turadi. Rel‘efda o’rtacha baland platolar ko’proq, orolning chetlarida ko’tarilgan shelg‘f uchastkalari - pasttekisliklar keng taraqqiy topgan. Faqat sharqiy sohil bo’yidagina Ruaxine tizmasi (1592 m) qad ko’tarib turadi. Orolning markaziy qismi vulqonli plato bilan band. Bu platoning tepasida razlomlarning meridional chizig’i bo’ylab vulqon konuslari savlat tortib turadi. Jumladan otiladiganlari: Ruapexu-Yangi Zelandiyada eng baland vulqon (2797 m) va Taravera (1100 m)-1886 yilda qattiq otilganligi bilan mashhur. Platoda ko’llar ko’p, o’chgan vulqonlarning kraterlarida yoki lava oqimlari bo’g’ib qo’ygan qozonsoylarda termal ko’llar anchagina uchraydi; ulardan eng yirigi Taupo ko’lidir (maydoni - 612 km2, chuqurligi 102 m). Platoning shimolida termal ko’l rayoni bor. Bu rayonning «jonli» vulqon landshafti - tuf terrasalari bilan o’ralgan ko’pgina geyzerlari, sulfid birikmalar bilan to’yingan issiq buloqlari bor, bu rayonda vulqonlar tez-tez qattiq otilib va yer qimirlab turadi. Bunday landshaftga o’xshaydigan landshaftlar faqat Islandiyada, Yellouston Milliy parkida (AQShning Qoyali tog’larida) va Kamchatka yarim orolida bor, xolos. G’arbiy sohilda Egmont vulqoni (2717 m) qad ko’tarib turadi. O’chgan vulqonlar ichida eng balandi bo’lgan bu vulqon to’g’ri konussimon shaklini saqlab qolgan. Oklend yarim orolidagi pastak lavali tekisliklar orasida o’chgan bir qancha kichik vulqonlar ko’tarilib turadi. Shimoliy orol iqlimi subtropik, o’rtacha issiq, qishi juda nam bo’ladi. Yozda yog’in kam yog’adi, ammo ba’zan orol ustidan tayfunlar o’tib, qattiq jala quyadi va shamol bo’ladi. Lavali platolardan tashqaridagi tabiiy o’simliklar aralash subtropik o’rmonlardan iborat. O’simlik turlari Janubiy oroldagiga nisbatan ko’proq (palma va issiqsevar boshqa doimiy yashil daraxtlar o’sadi). Lavali platolarda doimiy yashil butalarning chakalakzorlari ko’proq. Juda nurab tuproq hosil bo’la boshlagan lavalardagina o’rmonlar paydo bo’ladi. Yangi Zelandiyaning tabiiy landshaftlari orollarning mustamlaka qilib olinishi natijasida qattiq zararlandi. O’rmonlar deyarli batamom yo’q qilib yuborildi; yon bag’irlar eroziyasi juda ham kuchayib, tuproq qatlami yuvilib ketdi. Orolga keltirilgan ko’pgina hayvonlar (asosan qo’ylar) va o’simliklar ayniqsa tekisliklarda va tog’ oldilarida landshaftlarning fizionomik qiyofasini o’zgartirib qo’idi. Ammo ingliz mustamlakachilar hukmronligining eng dahshatli oqibati shu bo’ldiki, orolning tub aholisidan maori qabilasi deyarli batamom qirilib ketdi. Hozirgi vaqtda maorilar orol aholisining 1/17 qismini tashkil etadi. Ular Shimoliy orol vulqonli platosining eng kam unum yerlariga surib chiqarilgan. ANTARKTIDA MATERIGIGA UMUMIY TAVSIF. ANTARKTIDA MATERIGI IQLIMINING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|