O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sh. Dj. Ergashxodjaeva strategik marketing toshkent – 2019

1 –BOB. KORXONADA MARKETINGNING ROLI


1.1. Marketingning g‘oyaviy asoslari 

Marketing – bu ayni paytda biznes falsafasi hamda faol jarayondir. U

harakatdagi jarayon sifatida bozor iqtisodiyoti aniq faoliyat ko‘rsatishi uchun zarur
bo‘lgan bir qator vazifalarni hal qiladi.
“Marketing” so‘zi keng tarqalgan bo‘lsa-da, asosan quyidagi uch jihatning
birida keng ishlatiladi. Marketing - bu reklama, sotishni rag‘batlantirish va
xaridorga ta’sir ko‘rsatish, ya’ni boshqacha qilib aytganda, mavjud bozorlarni egallab
olish uchun foydalaniladigan savdoning o‘ta muhim vositalari majmuasidir.
Marketing, avvalo, eng merkantilistik ma’noda, asosan, ommaviy iste’molchilar
bozorida ko‘proq, yuqori texnologiyalar, moliyaviy, ijtimoiy va madaniy xizmatlar
kabi sektorlarda esa kamroq qo‘llaniladi.
Marketing - faqatgina katta korxonalarning imkoniyatiga to‘g‘ri keladigan
bozorni tahlil qilish (sotishni bashorat qilish usullari, bozorning imitasion modellari
va tadqiqotlari kabi) vositalari majmuasi bo‘lib, ular ehtiyojlarni va talabni tahlil
qilishga istiqbolli va ilmiy yondoshuvni ishlab chiqish uchun foydalaniladi.
Marketing – bu iste’mol jamiyatining arxitektoridir, ya’ni bu sotuvchilar
iste’molchilarni tijorat yo‘li bilan ekspluatatsiya qiladigan bozor tizimidir. Tobora
ko‘proq tovar sotish uchun muttasil yangi ehtiyojlarni yaratib borish lozim. Bunda
xuddi ishchilar ish beruvchidan ajratib qo‘yilgani singari, xaridorlar sotuvchidan
ajratib qo‘yiladi.
Bu - o‘ta soddalashtirilgan qarashlar ortida marketing konsepsiyasining uch
jihati yotadi: faol jihat (bozorga kirib borish), tahliliy jihat (bozorlarni tushunish) va
g‘oyaviy jihat (fikrlash shakli). Marketingni uning faol jihatidan tushunish, ya’ni
marketingga bir necha sotish usullari sifatida qarash (operasion marketing)
tendensiyasi ko‘p uchraydi va uning tahliliy jihatiga (strategik marketing) etarlicha
baho berilmaydi.
Marketingga bunday qarash - marketing va reklama hamma narsaga qodir, ular

---

---

15

bozorni qudratli kommunikasiya usullari yordamida istalgan narsani qabul qilishga
majbur qila oladi, degan mavhum fikrga asoslangandir. Bunday sotish usullari
ko‘pincha xaridorlarning aniq ehtiyojlarini qondirish istagiga mutlaqo bog‘liq
bo‘lmaydi. Asosiy e’tibor sotuvchining ehtiyojlariga, ya’ni savdoni amalga
oshirishga qaratiladi. SHuning uchun marketingni strategik jihatdan ishlab chiqish va
marketing strategiyasini tushunish muhim ahamiyatga ega.
Marketing
strategiyasi
firma
imkoniyatlarini
bozordagi
holatga
muvofiqlashtirish, qo‘yilgan maqsadlarga erishishning kompleks vositalarini
belgilashdan iborat. Amerikalik etuk iqtisodchi olim I. Ansoffning fikricha, strategiya
deb, o‘z mohiyati jihatidan tashkilotning o‘z faoliyatida qaror qabul qilish jarayonida
qo‘llash uchun mavjud bo‘lgan qoidalar majmuiga aytiladi.
Strategiya - bir muncha qiyin va mavhumlashtirilgan amaliy faoliyat falsafasi
sifatida namoyon bo‘ladi. Strategiya aniq sharoitda va o‘zgarishlar ta’sirida
oydinlashtirilib, orientirlarga aylanadi. Tegishli davr mobaynida, qisqa muddatda,
tegishli sharoitdan kelib chiqqan holda qabul qilinadigan qarorlarda, tavakkalchilik
siyosatida (uni xavf-xatar darajasiga ko‘ra) uslublar yig‘indisi - taktika tarzida ushbu
strategiyani amalga oshiradi. Umumlashtirib aytganda, marketing strategiyasi o‘zaro
bir-biri bilan besh asosiy jihat - bozorni tanlash, maqsadni tanlash, mablag‘ va
muddatlarni tanlash, samaradorlikni nazorat qilish, muqobil strategiyani tanlashdan
iborat. Bu holda iste’molchining ustuvorlik tamoyilini ham ko‘rib chiqsak bo‘ladi.
Aslida marketing asosini, uning konsepsiyasini tashkil qiluvchi nazariya yoki g‘oya
mutlaqo boshqachadir. U iste’molchining ustuvorlik tamoyilidan kelib chiqadigan