O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sog‘liqni saqlash vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya kafedrasi

Miya o’zanining tonik reflekslari. Miya o’zanining – bulbar bo’limning va ayniqsa mezentsefal bo’limning-eng muhim funktsiyasi shuki, u gavdaning fazodagi vaziyatiga qarab muskullar tonusini qayta taqsimlaydi. Muskullar tonusi refleks yo’li bilan qayta taqsimlanib, gavda muvozanatining saqlanishini ta’minlaydi.
R.Magnus hilma-hil tonik reflekslarning jami yig’indisini ikkita guruxga bo’ldi:
1) gavdaning fazodagi muayyan vaziyatini taqozo qiladigan statik reflekslar va
2) gavdaning surilishi bilan yuzaga chiqadigan stato-kinetik reflekslar. Statik reflekslarning o’zi ikkita katta guruxga ajratiladi. Birinchi guruxi gavdaning muayyan vaziyatini yoki fazasini ta’minlaydi va vaziyat reflekslari yoki pozatonik reflekslar deb ataladi. Ikkinchi gurux gavdaning g’ayri tabiiy vaziyatdan normal vaziyatga qaytishini ta’minlaydi va rostlash reflekslari deb ataladi.
Vaziyat reflekslarida tonus qayta taqsimlanadi, masalan qo’l yoki oyoqning yozuvchi muskullari tonusi kamayib, bukuvchi muskullar tonusi oshadi. Bunday reflekslarni uzunchoq miya markazlari yuzaga chiqaradi. Gavda vaziyati reflekslarining kelib chiqishida vestibulyar apparat retseptorlaridan va bo’yin muskullarining proprioretseptorlaridan keluvchi afferent impulslar katta ahamiyatga ega.
Uzunchoq miyaning tonik reflekslarida labirintlarning ishtiroki. Tonik reflekslarda labirintlarning ahamiyati borligini R.Magnus bilan A. de-Kleyn quyidagi tajribada ko’rsatib berishdi. Detserebratsiyalangan hayvonning bo’yniga gipsli boylam shunday kiygizildiki, hayvon boshi tanasiga nisbatan doimo bir vaziyatda turaverdi va shu tariqa, bo’yin muskullarining proprioretseptorlari ta’sirlana olmaydigan qilib qo’yildi. So’ngra hayvon ikkala chakkasidan o’tuvchi o’k tevaragida aylantirib turildi. Hayvon orqa tomonini pastga qaratib yotsa, yozuvchi muskullar tonusi maksimal darajaga yetdi; hayvon orqasini yuqoriga qilib yotsa, yozuvchi muskullar tonusi kamaydi. Bu holda gavdadagi hamma qismlarning nisbiy vaziyati o’zgarmagani holda faqat og’irlik kuchining gavdaga nisbatan yo’nalishi o’zgardi, bundan anglashiladiki, tonik refleks yerning tortish yo’nalishining o’zgarishiga sezgir retseptorlarda, ya’ni vestibulyar apparat retseptoplarida boshlana olar edi.
Darhaqiqat, bu tajribalar detserebratsiyalangan, labirintlari yemirib qo’yilgan hayvonlar ustida qilinsa, ular aylantirilganda tonus taqsimoti hech bir o’zgarmaydi.