O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sog‘liqni saqlash vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya kafedrasi

Muskulning charchashi
Muskulning ish qobiliyatini vaqtincha pasayishi muskulning charchashi deyiladi. Muskulning qisqarish amplitudasi pasayadi, latent davri oʼzayadi.
Charchash sabablari
Modda almashinuvi chiqindilarini toʼplanishi
Kaliy ionlarini hujayra atrofiga toʼplanib XP vujudga keltirish qobiliyatini susayishi
Energiya zaxirasining sekin – asta kamayishi
Troponin – miozin АTFaza aktivlikni pasaytiradi, АTF parchalanmaydi
Tropomiozin aktinning aktiv markazlarini byokitadi va aktinni miozinning kundalang koʼprikchalarini boshchasi bilan biriki shiga toʼsqinlik qiladi
Mushak tolasining qisqarish jarayonlari.
Elektrokimyoviy oʼzgarishlar: mushak tolasida XP generatsiyasi, XP T – tizimi boʼyicha tarqalishi, T – tizim bilan sarqoplazmatik retikulum kontakt soxasini elektrik stimulyatsiyasi, fermentlarning aktivatsiyasi, xujayra ichidagi Ca⁺⁺ ionlarini kontsentratsiyasi oshishi va sisternalardan chiqishi.
Xemomexaniq oʼzgarishlar
Ca++ ionlarini troponin bilan oʼzaro taʼsiri, troponinning konformatsiyasi, filomentlarida aktin markazlarining ozod qilinishi.
Miozin iplarining boshchasini aktin bilan oʼzaro taʼsiri, boshchani aylanishi va elastik tortilishning rivojlanishi.
Аktin va miozin iplarining bir biriga nisbatan siljishi, sarkomer oʼlchamining kamayishi, taranglanishning rivojlanishi va mushak tolasining kaltalashishi.
Bundan keyin miozin iplarining boshchalari elastikligi tufayli dastlabki holatga qaytadi va aktinning keyingi uchastkasi bilan kontakt qiladi.
Bitta eshmoq harakat (bir qadam) sarkomerni 1 % ga kaltalashishiga olib keladi.
Baqaning ajratilgan moʼshagini 0,1 sek yuklamasiz qisqarishi sarkomerning 50 % kaltalashishiga olib keladi. Buning uchun 50 ta eshmoq harakati bajarilishi kerak. 1ta eshmoq harakatini bajarish uchun 1 ta molekula АTF energiyasi sarflanadi.
Mushakning qisqarish mexanizmining jarayonlari: XP ni Nerv tolasi boʼylab kelishi mionevral sinapsning aktivlanishi. XP ning hosil boʼlishi va T naychalar orqali tola ichiga tarqalishi. Sarqoplazmatik retikulum Ca ++ ionlarining chiqishi va miofibrilalarga diffuziyalanishi. Troponin – tropomiozin kompleksining aktivatsiyasi. Аktin iplarini miozin iplari boshchalari bilan kontakti. АTF energiyasining ajralishi Аktin va miozin iplarining siljishi. Sa nasosining aktivatsiyasi. Sarqoplazmada erkin Ca++ ionlarining kontsentratsiyasini pasayishi. Miofibrilalarning boʼshashishi.
АTF energiyasini sarflanishi quyidagi jarayonlar uchun kerak
• NA va K nasoslarini ishi uchun. TP va XP amalga oshirish uchun
• Miozin koʼprikchalarini eshkak harakatlarini bajarishi uchun
• Ca⁺⁺ nasosini ishlashi uchun