O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti

G‘oya deb inson tafakkurida vujudga keladigan, ijtimoiy xarakterga ega bo‘lgan, 
ruhiyatga  kuchli  ta’sir  o‘tkazib,  jamiyat  va  odamlarni  harakatga  chorlaydigan,  maqsad-
muddao sari yetaklaydigan kuchli, teran fikrga aytiladi. 
Har qanday g‘oya dunyoni bilishning muayyan bosqichi va o‘ziga xos shakli sifatida 
bir qator xususiyatlarga egadir. Bunda, g‘oyaning namoyon bo‘lish xususiyatlari deb uning o‘ziga 
xos,  boshqalardan  ajralib  turadigan  tomoni,  o‘ziga  xos  belgilariga  aytiladi.  Ularga  quyidagilar 
kiradi: 
G‘oya  eng  avvalo,  muayyan  maqsadni  ifodalaydi,  odamlarni  ana  shu  maqsadga 
erishish uchun chorlaydi, safarbar etadi. 

---

G‘oya hayotiy va ilmiy dalillarga asoslangan holda ish ko‘radi, faoliyat olib boradi. 
G‘oya  biron-bir  ijtimoiy  voqelikning  in’ikosi  bo‘lib  obyekt  va  subyektning  o‘zaro 
dialektik birligiga asoslanadi. 
G‘oya muayyan mafkura uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. 
G‘oya nazariy va amaliy bilimlar birligiga tayanadi. 
G‘oya biron-bir farazni ifodalaydi. 
G‘oya mohiyatan ijtimoiy xarakterga ega. Muayyan g‘oyalar odatda alohida olingan 
shaxs ongida shakllanadi, keyinchalik esa jamiyatning turli qatlam-lariga tarqaladi, turli elatlar va 
millatlar orasida  yoyiladi.  Mustaqil hayotga qadam  qo‘yayotgan  yangi  avlod  jamiyatda mavjud 
g‘oyalar  ta’sirida  tarbiyalanadi,  muayyan  qarashlar  va  g‘oyalarni  o‘z  e’tiqodiga  singdiradi,  o‘z 
navbatida yangi g‘oyalarni yaratadi va targ‘ib etadi. 
G‘oyalarning  ijtimoiy  xarakteri  deb,  tarixiy  makon  va  zamonda  yashagan  tarixiy 
shaxslar 
tomonidan 
o‘rtaga 
tashlanib, 
muayyan 
ijtimoiy 
guruhlar 
tomonidan 
qo‘llab-quvvatlanib: 
elat, 
millat 
va 
xalqlarning 
ruhiyatga 
kuchli 
ta’sir 
o‘tkazib, 
jamiyat 
va 
odamlarni 
harakatga 
chorlagan, 
maqsad- 
muddao sari yetaklagan kuchli, teran fikrlarning paydo bo‘lish, shakllanish va rivojlanib borish 
jarayonlariga aytiladi. 
Demak,  g‘oyalarning  ijtimoiy  xarakteri:  a)  insonning  paydo  bo‘lishi,  uning 
shakllanishi va rivojlanishi; b) jamiyatning kelib chiqishi, unda yuz berayotgan narsa, hodisa va 
jarayonlarning  genezisi,  qaror  toptan  ijtimoiy-iqtisodiy,  siyosiy-huquqiy,  ma’naviy-madaniy 
munosabatlarning  rivoji;  v)  jamiyatda  mavjud  bo‘lgan  turli  xil  ijtimoiy  guruhlarning  maqsad-
muddaolarini  ifodalashi;  g)  g‘oyaning  yetuk  shaxslar  tomonidan  yaratilishi  va  uning  ijtimoiy 
guruhdar mafkurasiga aylanish jarayonlarining tarixiy takdiri kabilar bilan ifodalanadi. 
Shuni unutmaslik kerakki, har qanday g‘oyaning asosida bilim yotadi. Bilimlarning 
g‘oyaga  aylanishi  uchun  birinchidan,  o‘rganilayotgan  hodisa  yoki  voqea  haqidagi  bilimlarning 
aniq bo‘lishi, bilimlar hodisada, voqeada, jarayonda bo‘layotgan o‘zgarishlarni aniq va to‘la aks 
ettirgan  bo‘lishi,  ikkinchidan,  to‘plangan  bilimlarni  amaliyogga  ko‘llash  uchun  ehtiyoj,  ya’ni 
zaruriyatning  ortib  borishi,  uchinchidan,  bilimlarni  ishlab  chiqargan  kishilarni  (olimlar,  shoirlar, 
yozuvchilarni)  jamiyatda  sodir  bo‘layotgan  voqealar  yoki  tabiiy  muhitda  vujudga  kelgan 
muammolarni  tezroq  bartaraf  etish  uchun  o‘z  oldilariga  qo‘ygan  maqsad-vazifalari  aniq  rejalari 
puxta  ishlab  chiqilgan  bo‘lishi  lozim.  Yangi  ishlab  chiqilgan  g‘oyalar  faqat  moddiy  vositalar 
yordamida  emas,  balki  insonning  ruhiy,  ma’naviy  energiyasi  yordamida  ham  amalga  oshishi 
mumkin. 
Har bir narsaning o‘z ibtidosi va intihosi bo‘ladi. G‘oyalar ham o‘z «umri»ga ega. Ular 
ham  ma’lum  makonda  va  zamonda  paydo  bo‘lishi,  jamiyat  rivojiga  muayyan  hissa  qo‘shishi, 
kishilarning ongi va qalbidan joy olishi, o‘z umrini yashab, joziba kuchi va quvvatini yo‘qotgach, 
tarixiy xotiraga aylanishi ham mumkin. G‘oyaga ta’rif berish uchun uning mohiyatini namoyon 
etadigan  asosiy  xususiyatlarini  sanab  o‘tish  lozim  bo‘ladi.  G‘oyaning  eng  muhim  xususiyati  - 
insonni  va  jamiyatni  maqsad  sari  etaklaydigan,  ularni  harakatga  keltiradigan,  safarbar  etadigan 
kuch ekanidadir.