yilda yozgan “Ideologiya elementlari” nomli kitobida “ideologiya” so‘zini falsafiy tushuncha
sifatida ishlatgan.
Har qanday mafkura quyidagi maqsadlarni ko‘zda tutadi: 1) muayyan g‘oyaga ishontirish;
2) uyushtirish; 3) safarbar etish; 4) ma’naviy-ruhiy rag’batlantirish; 5) g‘oyaviy tarbiyalash; 6)
g‘oyaviy immunitetni shakllantirish; 7) harakat dasturi bo‘lish. Mafkuraning mo‘ljal, xulq-atvor,
emtsiya kabi elementlari mavjud.
Davlat va jamiyat mafkurasi tushunchalarini bir-biridan farqlanadi. O‘zbekistonda biror
mafkuraning, hattoki milliy istiqlol mafkurasining ham davlat mafkurasi darajasiga ko‘tarilishiga
yo‘l qo‘yilmaydi.
O‘zbekistonda milliy mafkuraning nazariy asoslari ishlab chiqildi. Bu nazariy asos
bugundayoq o‘z mahsulini bermoqda. Shuningdek, uni xalqqa yetkazish uchun jamiyatning ilg‘or
fikrli kishilari shoirlar, yozuvchilar, siyosatshunoslar, faylasuflar mahkam bel bog‘lab ishga
kirishdilar. Umuman olganda tarix, falsafa, siyosat, adabiyot va boshqalar bu mafkurani xalqqa
to‘g‘ri yetkaza bilmoqlari lozim.
Mafkuraning nazariy asoslari O‘zbekiston Birinchi Prezidenti I.A.Karimov tomonidan
ishlab chiqilgan. Mafkurani xalqqa yetkazishda uning asarlari metodologik vazifani bajarmog‘i
lozim. Jumladan, davlat va jamoat arbobi Islom Karimov mafkuraning jamiyat hayotida tutgan
o‘rni haqida: “Mafkura har qanday jamiyat hayotida zarur. Mafkura bo‘lmasa odam, jamiyat,
davlat o‘z yo‘lini yo‘qotish muqarrar
22
. Odamlarning ming yillar davomida shakllangan
dunyoqarashi va mentalitetiga asoslangan, ayni vaqtda shu xalq, shu millatning kelajagini
ko‘zlagan va uning dunyodagi o‘rnini aniq-ravshan belgilab berishga xizmat qiladigan, kechagi va
ertangi kun o‘rtasida o‘ziga xos ko‘prik bo‘lishiga qodir g‘oyani men jamiyat mafkurasi deb
bilaman
23
. Shu o‘rinda noto‘g‘ri fikrga o‘rin qoldirmaslik kerak.
«Mafkurani Birinchi Prezident ishlab chiqqan ekan, demak u davlat mafkurasi ekanda, bu
Konstitutsiyaga xilof-ku» deyish noo‘rin. O‘zbekistonda hech bir mafkura hukmron bo‘la
olmaydi. Ushbu holat O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasining 12-moddasida ham o‘z
ifodasini topgan. Bu haqda birinchi Prezidentimiz I. A. Karimov 1993 yildayoq «Hech qaysi
mafkura davlat mafkurasi maqomiga ko‘tarilishi mumkin emas. Bu konstitusiyaviy qoida
bizning
oldimizga milliy istiqlol mafkurasini yaratish vazifasini qo‘yadi», deb ta'kidlagan edi. I.Karimov
O‘zbekistonning milliy mafkuraning nazariy asoslarini Prezident sifatida, davlat mafkurasi
sifatida ishlab chiqqan emas. Milliy mafkura o‘zbek xalqining jonkuyar vakili, haqiqiy
vatanparvar, insonparvar, tinchliksevar vakili tomonidan ishlab chiqilgan. Bu mafkura insonlar
ongiga davlat tomonidan zo‘rlik bilan singdirilayotgani yo‘q. Balki, xalqning dilidagi gaplar
bo‘lgani uchun ongimizga singib bormoqda.
“Davlat mafkurasi” bilan “jamiyat mafkurasi” tushunchalarining ma’no-mazmunidagi farq
milliy g‘oya jamiyat mafkurasi ekanligi hamda biron-bir mafkurani davlat mafkurasi sifatida
o‘rnatish mumkin emasligi g‘oyasi strategik, konseptual asosga ega ekanligini ko‘rsatadi. Milliy
mafkura hech qanday shaklda davlat mafkurasi maqomiga ko‘tarilmasligi, aylanmasligi kerak.
Milliy mafkura jamiyatimizdagi qarashlar rang-barangligi, g‘oyalar xilma-xilligini saqlagan
holda, ularni bir-biri bilan munozara qilishiga, kurashishiga, bahslashuviga, har qanday
partiya, harakat, har qaysi inson, fuqaroning o‘z fikrini erkin ifoda etishi va uni himoya qilishiga
ziyon yoki tazyiq ko‘rsatmasligi lozim. Har qanday g‘oya, hatto u qanchalik soxta, qanchalik
yasama bo‘lmasin, agar odamlar ongiga uzluksiz singdiraverilsa, uning katta kuchga
aylanishini mustamlakachilar yaxshi bilar edi. Shuning uchun ham mustabid tuzum o‘zining bor
mafkuraviy kuchini, butun
ommaviy axborot vositalarini,
bir ishora qilsa, “labbay!”
deb bel
bog‘lab turuvchi dastyorlarini ishga solib, odamlar ongini yolg‘on g‘oyalar bilan tinimsiz
zaharlar edi. O‘tgan davr biz uchun tarix, binobarin, ana shu tarixdan to‘g‘ri saboq chiqarishimiz,
ayni vaqtda rivojlangan, taraqqiy topgan davlatlar tajribasini o‘rgangan holda o‘z
kelajagimizni yaratishimiz kerak. Uzoq va yaqin tarixdan yaxshi ma’lumki, biron mamlakatda,
22
I.A. Karimov. Jamiyatimiz mafkurasi halqni-xalq, millatni – millat qilishga xizmat etsin. “Tafakkur” jurnali Bosh muharririning
savollariga javoblar, 1998 yil 2-soni “Biz kelajagamizni o'z qo'limiz bilan quramiz”. T. 7. T., “O'zbekiston” 1999 yil. 84-bet.
23
O’sha asar. 89-bet.
biron davlatda yakkayu yagona g‘oya yoki mafkura hukmronlik qilar ekan, bu jamiyat, bu
davlat,
albatta, inqirozga yuz tutadi.
Shu davrgacha mafkura faqat sinfiy xarakterga ega deb e'tirof etib kelingan. Lekin Temur
davlati mafkurasi, garchi Buyuk Temur uni mafkura deb atamagan bo‘lsa-da, aholining barcha
tabaqalari manfaatini ifodalagan ekan, buyuk davlat arbobi Islom Karimov tomonidan mafkura
nazariyasiga kiritilgan, «jamiyat mafkurasi», «xalq mafkurasi», «milliy mafkura», «mafkuraviy
immunitet» kabi tushunchalarning mohiyati aholiga tushuntirib berilishi maqsadga muvofiq
bo‘lardi.
Dostları ilə paylaş: