Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti o. Sh. Mamanazarov

 
Oʻz-oʻzini nazorat qilish uchun savollar
 
1. Loyiha xodimlarini boshqarish tizimining parametrlarini sanab oʻting. 
2. Xodimlarni rejalashtirish nimadan iborat?  
3. Kadrlarni baholash metodlarini nomlang.  
4. Loyiha jamoasi qanday tayyorlanadi?  
5. Jamoa psixologiyasi nima? 
 

---

 
 127 
 
 
 
 
 
 
XIII BOB. LOYIHA MOJAROLARINI (NIZOLARINI) BOSHQARISH 
13.1 Mojaroning asosiy tushunchalari, nizolar turlari 
Loyihani amalga oshirishda nizolarning paydo boʻlishi qurilishning oʻziga xos 
xususiyati tufayli oʻziga xos xususiyatlarga ega. Qurilish kompaniyasining loyihaviy 
tashkiliy tuzilishiga qarab, uchta asosiy mojarolar mavjud: 
1.  Buyurtmachi    bilan  shahar  ma’muriyati  oʻrtasida  qurilish  maydonchasi, 
buyurtmachi  va  bosh  pudratchi  oʻrtasida  investitsion  va  qurilish  loyihasini  (IQL) 
amalga  oshirish  uchun  boshqaruv  kompaniyasi  bilan  tashkiliy  tuzilmada  bajarilishi 
shartlari  boʻyicha  yuqori  tartibli  mojarolar.  Xolding  tashkiliy  tuzilmasida  mijoz  va 
shahar ma’muriyati oʻrtasidagi nizolar. 
2.  Buyurtmachi  va  subpudratchilar  oʻrtasida,  shuningdek,  bosh  pudratchi  va 
subpudratchilar oʻrtasida buyurtma berish, yetkazib berish, moliyalashtirishni tashkil 
qilish  tizimida  muayyan  ishlarning  bajarilishining  boshqa  jihatlarini  boshqarish 
kompaniyasi  bilan  oʻrtacha  tartibidagi  mojarolar.  Menedjerlar  (investitsiya  va 
qurilish  loyihalari  jamoasi)  va  xolding  tashkiliy  tuzilmasida  ixtisoslashtirilgan 
birliklar oʻrtasidagi nizolar. 
3.  Boshqaruv  kompaniyasi  bilan  kompaniyaning  tashkiliy  tuzilmasi  ichida 
pudratchilar va ijrochilar oʻrtasida pastki tartibdagi mojarolar va xolding tarkibidagi 
ixtisoslashtirilgan  boʻlinmalarning  rahbarlari  va  muayyan  ijrochilarni  oʻrtasidagi 
nizolar. 
 
Barcha  darajadagi  nizolarni  hal  etish  variantlarini  tanlash  investitsiya  va 
qurilish  loyihalarini  amalga  oshirishda  ishtirok  etuvchi  korxonalar  egalarining 

---

 
 128 
 
manfaatlari bilan belgilanadi, mojaroni hal qilishning huquqiy asoslari ikki tomonlama 
va koʻp tomonlama shartnomalar, Oʻzbekiston qonunlari, Fuqarolik va Yer kodekslari, 
Oʻzbekiston Respublikasi Hukumatining normativ-huquqiy hujjatlari, mintaqaviy va 
mahalliy hokimiyat organlari tomonidan va davlat nazorati, shuningdek investitsiya va 
qurilish  loyihalarini  amalga  oshirishning  ayrim  jihatlarini  tartibga  soluvchi  boshqa 
davlat hujjatlari. 
 
Mojarolar yuzaga kelish bosqichiga qarab quyidagilarga ajratiladi: 
 
- investitsiya va qurilish loyihalarining dastlabki bosqichi;  
 
- investitsiya va qurilish loyihalarining asosiy bosqichi;  
 
- investitsiya va qurilish loyihalarining yakuniy bosqichi;  
 
- kafolat majburiyatlari bosqichlari. 
 
Shunday qilib, investitsiyalar va qurilish loyihalarining boshlangʻich bosqichi 
1-darajali  nizo  sub’yektlari  bir  tomondan  investitsiya  va  qurilish  loyihalarini 
buyurtmachi / ishlab chiquvchi, ikkinchidan: 
- arxitektura va shaharsozlik idoralari; 
- atrof-muhitni muhofaza qilish idoralari; 
- yer boshqaruvi idoralari; 
- energiya nazorati boshqaruvi; 
- aloqa va axborotni boshqarish; 
- muhandislik va texnik xizmatlari; 
- mahalliy boshqaruv idoralari; 
- boshqa boshqaruv va nazorat idoralari. 
Bundan  tashqari,  mahalliy  hokimiyatni  yerni  topshirishdan  voz  kechish 
toʻgʻrisidagi qarori, shuningdek yerni olib qoʻyish toʻgʻrisidagi qarorga buyurtmachi 
tomonidan sudga shikoyat qilinishi mumkin. 
Investitsiya va qurilish loyihalarini amalga oshirishning keyingi bosqichlarida 
asosiy mojaro manbalari quyidafilar boʻlishi mumkin: 
- investitsiya-qurilish loyihalari ishtirokchilari va ijrochilar tomonidan majburiyatlarni 
buzish; 

---

 
 129 
 
- investitsiya va qurilish loyihalarini rejalashtirish va investitsiyalashni rivojlantirish 
jarayonidagi xatolar; 
- tashqi omillarning kutilmagan ta’siri. 
Mojarodan chiqish uchun uchta asosiy variant mavjud: 
-oʻzaro manfaatli yoki uzviy yechim ishlab chiqish orqali nizoni konstruktiv hal etish; 
-mojarodan  voz  kechish  -  ziddiyatli  harakatlarning  toʻxtatilishi  va  belgilangan 
rejalarga muvofiq investitsiya va qurilish loyihalarini (IQL) amalga oshirishni davom 
ettirish; 
-  ziddiyatli  (qarama-qarshi )  tomonlardan  bittasi  bilan  shartnomani  buzish,  ya’ni 
loyihani  amalga  oshirish  boʻyicha  ishini  tugatish.  Bu  holda  xarajatlarni  qoplash 
shartnomani  bekor  qilish  sabablariga  qarab  tomonlarning  har  qandayiga  yuklanishi 
mumkin. 
Investitsiyalar  va  qurilish  loyihalarining  barcha  nizolarini  boshqarish  loyiha 
menejeri  darajasida  amalga  oshiriladi,  shuningdek,  nizolarni  boshqarish  investitsiya 
va qurilish loyihalarida ishtirok etadigan har bir korxona doirasida amalga oshiriladi. 
Korxonalarning  rahbarlari  tomonlarning  mumkin  va  haqiqiy  kelishmovchiligini 
bartaraf etish, tartibga solish va hal qilish choralarini koʻradi. 
Hamkorlik  va  birgalikdagi  ish  muhitini  shakllantirish  nizolarning  oldini  olish 
imkoniyatini 
bermaydi. 
Loyiha 
menejeri, 
rivojlanish 
manbai 
boʻlgan 
qarama-qarshiliklarsiz,  mojarolarsiz  hech  qanday  taraqqiyotga  yoʻl  qoʻymasligini 
tushunishi kerak. 
Shuning  uchun  u  nizo  turini  tan  olish  va  ixtilofni  (mojaroni)  bartaraf  etishga 
imkon  beradigan,  shuningdek,  loyihani  maqsadga  muvofiq  amalga  oshirishni 
ta’minlaydigan boshqaruv strategiyasini tanlashi kerak. 
Psixologik nuqtai nazardan mojaro - bu ziddiyatli, qarama-qarshi yoʻnaltirilgan 
tendensiyalar,  odamning  aql-idrokidagi  yagona  epizod,  oʻtkir  hissiy  tajribalar  bilan 
bogʻliq  shaxslararo  yoki  guruhlararo  munosabatlarda  toʻqnashuvdir.  Shundan  kelib 
chiqqan  holda,  mojarolarning  asosi  mos  kelmaydigan  manfaatlar, fikrlar, ehtiyojlar, 
qadriyatlar va ularga erishish boʻyicha turli gʻoyalar toʻqnashuvidir. 

---

 
 130 
 
Mojarolar  gorizontal  (bir-biriga  boʻysunmagan  xodimlar  oʻrtasida),  vertikal 
(bir-biriga qaram boʻlgan odamlar orasida), aralashtirilgan (ikkalasi ham jalb qilingan) 
boʻlinishi mumkin. 
Quyidagi turdagi mojarolar mavjud: 

  shaxs ichidagi; 

  shaxslararo; 

  shaxs va guruh oʻrtasida; 

  guruhlar orasida. 
 
Nizolarning  sabablari.  Umuman  olganda,  nizolar  uchta  sababga  koʻra  kelib 
chiqadi:  mehnat  jarayoni;  odamlar  munosabatlarining  ruhiy  xarakteristikalari 
(yoqtirish,  yoqtirmaslik  va  boshqalar);  guruh  a’zolarining  shaxsiy  xususiyatlari 
(shaxslar qobiliyatlari, tajovuzkorlik, qoʻpollik va boshqalar). 
 
Mojaroning  tuzilishi.  Mojaroda  yoki  ziddiyatli  vaziyatda  nizoning  ob’yekti 
mavjud  boʻlib,  uning  sababi  va  nizolashayotgan  ishtirokchilar  ham  shaxslar,  ham 
odamlar guruhlari boʻlishi mumkin. Nizolashayotgan ishtirokchilar ziddiyatda ichki va 
tashqi mavqega ega boʻlishi mumkin. Tashqi mavqe, nizolashishda ishtirok etishning 
sababi boʻlib, u har bir tarafning oʻz muxoliflariga ochiq ifodalangan. Ichki mavqe - bu 
shaxsni yoki guruhni nizolashishda ishtirok etishga majburlovchi haqiqiy manfaatlar, 
maqsadlar  va  qadriyatlar  toʻplami.  Ichki  mavqe  tashqi  mavqega  mos  kelishi  yoki 
boʻlmasligi  mumkin.  Koʻp  hollarda  ichki  mavqe  nafaqat  muholifatchilardan,  balki 
shaxsning oʻzi ham ularni bilmasligi sababli yashiriladi. 
 
Mojaroning dinamikasi toʻrt asosiy bosqichni oʻz ichiga oladi: 
• ob’yektiv ziddiyatli vaziyatning paydo boʻlishi; 
• mojaroni tushunish; 
• ziddiyatli harakatlar; 
• mojaroni bartaraf etish yoki hal qilish. 
 
Agar  nizo  ob’yektiv  ravishda  yuzaga  kelgan  boʻlsa,  ziddiyatli  vaziyat 
yoʻqolmaguncha  yoki  mojaroning  xatti-harakatlarga  oʻtishidan  qat’i  nazar, 
xabardorlik  darajasida  qaror  qabul  qilmaguncha,  ikkita  oraliq  bosqichdan  chetlanish 
mumkin. Biroq koʻpchilik mojarolar oqimning barcha bosqichlarida oʻtadi. 

---

 
 131