Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti

Riskdagi qiymat(VaR – Value at Risk) 
Markovis portfel nazariyasidan keyingi davrni VaR usulini boshlanishi va 
rivojlanishi hisoblanadi. Bu riskni baholash yoʻnalishida quyidagi sabablarga 
asosan keskin ijobiy oʻzgarishga olib keldi: 
Birinchidan, VaR riskni baholash ahamiyatini riskni boshqarish uchun 
foydalanish darajasiga olib chiqdi. 1994 yilda JP Morgan kompaniya (yoki institut) 
miqyosida riskni hisoblash uchun riskni baholashning yaxlit tizimi, yaʼni VaR 
usulini ishlab chiqdi.
75
Ushbu usuldan oldin hech bir riskni hisoblash yondashuvi 
risklarni baholash va boshqarish boʻyicha yaxlit tizimni yechim sifatida taklif 
qilishmagan. 
Ikkinchidan, xalqaro banklar faoliyatini tartibga solish va nazorat qilishga oid 
norma va qoidalarni oʻrnatadigan Bazel Qoʻmitasi 1995 yilda bozor riski boʻyicha 
kapitalga boʻlgan talabni VaRga asosan aniqlash talabini joriy etdi. Ushbu omil 
pirovardida VaR va VaR bilan bogʻliq baholash usullariga qiziqishni ortirdi hamda 
uni amaliyotda keng tarqalishiga sabab boʻldi.
76
Uchinchidan, oldingi hisoblash usullari asosan risk va daromadlilik 
oʻrtasidagi bogʻliqlikning baʼzi nazariy modellariga asoslanib, aktivning 
daromadliligini tushuntirib berishga qaratilgan edi, misol uchun SARM modeli. 
VaR esa kutilayotgan daromadlilikdan mas, balki yoʻqotishlar nuqtai nazaridan 
riskni oʻzini miqdoriy baholashga etiborni qaratgan.
74
G. Hübner. The generalized Treynor ratio. Review of Finance, 9(3):415–435, 2005. 
75
K. Dowd. An Introduction to Market Risk Measurement. J. Wiley Hoboken, NJ, 2002. 
76
J. Danıelsson, H.S. Shin, and J.P. Zigrand. The impact of risk regulation on price dynamics. Journal of Banking 
and Finance, 2004. 

---

145 
VaRning maqsadi: “Berilgan T muddat oraligʻi uchun va kumulyativ 
ehtimollik bilan qancha yoʻqotish kutilishi mumkin?” degan savol javobiga 
qaratilgan. Shundan kelib chiqib VaR quyidagicha ifodalanadi:
77
𝐹(𝑍(𝑇) ≤ 𝑉𝑎𝑅) = 𝜁
 
Bu yerda: 
𝐹(_)
– kumulyativ ehtimollikning taqsimot funksiyasi; 
𝑍(𝑇)
– yoʻqotish qiymati. Yoʻqotish quyidagicha aniqlanadi: 
𝑍(𝑡) = 𝑆(0) − 𝑆(𝑡)
Bu yerda: 
𝑆(0)
– bazisdavr uchun aksiyaning narxi; 
𝑆(𝑡)
– tdavr uchun aksiyaning narxi. 
𝜁
– 
𝑍(𝑡)
yoʻqotish taqsimotidagi VaR chegaraviy qiymati bilan bogʻliq 
kumulyativ ehtimollik. 
Misol uchun portfelning VaR qiymati 90%lik kumulyativ ehtimollik bilan 
bir kunlik 10 000 000 p.b.ni tashkil qilishi portfelning maksimal kunlik yoʻqotishi 
90%lik kumulyativ ehtimollik bilan 10 000 000 p.b.ga tengligini anglatadi. 
Boshqacha qilib aytadigan boʻlsak, 10%lik kumulyativ ehtimollik bilan portfelning 
kunlik yoʻqotishi 10 000 000 p.b.dan ortiqcha boʻlishi mumkin. Odatda 
𝜁
qiymati 
0,90, 0,95 va 0,99 deb olinadi.