Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti

Forvard shartnoma davrida daromad keltiradigan aktivlarning forvard 
narxi. 
Agar shartnoma amal qilish davrida aksiyalarga dividend toʻlansa, u 
holdaforvard narxi uning xajmiga muvofiq korrektirovka qilinishi zarur. Zero, 
amaliyotda forvard shartnomani amalga oshirish davri davomida aksiya yoki 
obligatsiyalarga dividend yoki kupon toʻlovlarini toʻlash bilan bogʻliq holatlar koʻp 
uchraydi. Bunday holatlarda forvard narx mana shu toʻlovlar miqdoriga 
pasaytirilishi zarur, negaki, forvard shartnomaning xaridori, qimmatli qogʻozlar 
egasidan farqli oʻlaroq ularni olmaydi. Dastavval oddiyroq holatni koʻrib chiqamiz, 
unga koʻra dividend toʻlovi shartnoma muddati tugash arafasida toʻlanadi. Bunday 
holatda forvard narx quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
𝐹 = S (1 + r
t
365
) − 𝐷𝑖𝑣 (3)
bu yerda, 
t
– 
shartnomaning amal qilish davri, 
Div 
–
dividend. 
Dividendning 
absolyut 
qiymatining 
oʻrniga 
dividend 
stavkasi 
koʻrsatkichidan ham foydalanish mumkin. U holda (3) formula quyidagi 
koʻrinishga keladi: 
𝐹 = S [1 + (𝑟 − 𝑑)
𝑡
365
] (4)
bu yerda, 
d 
–
dividend stavkasi. 
15
Буренин А. Н. Рынок ценных бумаг и производных финансовых инструментов:Учебное пособие. – М.: 1 
Федеративная Книготорговая Компания, 1998. –172 с.

---

62 
Misol. Aksiyaning spot narxi 10000 soʻmni, risksiz stavka 20%ni tashkil 
etadi. Agar shartnoma 182 kunga tuzilgan boʻlsa, forvard narxni aniqlang
. 
𝐹 = 10000 [1 + (0,2 − 0,1)
182
365
] = 10498 сўм
 
Keyingi holatda dividend shartnoma amal qilish davri oraligʻidagi maʼlum 
bir vaqtda toʻlanadi. Quyidagi rasmda 
t
2
–
shartnomaning amal qilish davri, 
t
1
–
dividend toʻlash kuni aks ettirilgan. 
1-rasm. Shartnomaning amal qilish davri (
t
2
) va dividend toʻlash kuni (
t
1
)
16
Bunday holatda xaridor nafaqat dividendni, balki shartnomani amal qilish 
muddati tugaguniga qadar uni reinvestitsiya qilib olishi mumkin boʻlgan foizlarni 
ham yoʻqotadi. Bu holatda (3) formula quyidagi koʻrinishga keladi: 
𝐹 = S (1 + r
2
t
2
365
) − 𝐷𝑖𝑣 (1 + r
2,1
t
2
− t
1
365
) (5)
gde: 
r
2
– t
2 
davrdagi risksiz foiz, 
r
2,1 
– t
2
- t
1 
davrlar uchun risksiz foiz stavka.
Bu (5) formulada dividendning absolyut qiymatini oʻrniga forvard 
shartnomani imzolash davriga keltirilgan qiymatidan foydalanish mumkin.
𝐷 =
𝐷𝑖𝑣
1 + r
1
(t
1
/365)
Bu yerda, 
D
– dividendning keltirilgan qiymati, 
r
1
– t
1
davri uchun risksiz 
foiz stavka. 
.
 
Mazkur holatda xaridor shartnomani jaʼmi amal qilish davri davomida 
dividendni keltirilgan qiymati miqdoridagi summani investitsiya qilishdan olishi 
mumkin boʻlgan daromadlarini yoʻqotadi. Bunda (5) formula quyidagi koʻrinishga 
keladi:
𝐹 = (S − 𝐷) (1 + r
t
365
) (6)
Bu yerda, 
t
– shartnomani amal qilish davri, 
r
– t davrdagi risksiz foiz stavka. 
Yuqorida koʻrib chiqilgan formulalar foizli instrumentlar uchun ham 
koʻllanilishi mumkin. Bunday holatda dividend toʻlovi oʻrniga bazis aktivga 
nisbatan toʻlanuvchi kupon toʻlovlari hisobga olinadi.