O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti
Yüklə 5,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
o
harfidan oldin kelayotgan harf bilan bog’lanishda, qachonki o harfidan keyin boshqa o harfi bilan yuqoridan ulanadigan harf kelayotganda foydalanish mumkin. Masalan, nog’ora so’zida n harfi o harfi bilan qo’l uzilmagan holda bog’lanadi, bu vaqtning o’zida g’ va o harflari ham shu usul bilan bog’lanadi. __________________________________________________________________ _n__no__nog’ora____________________________________________________ O’quvchilar harflarni qanday bo’lanishini va ularni qo’l uzmasdan yozish yo’llarini tushuntirib bera olishlari lozim. Tushuntirishni quyidagicha olib boorish mumkin. O’qituvchi xattaxtaga ma bo’g’inini yozadi. - Bolalar, qaranglar, men ma bo’g’inini yozyapman. Men uni qanday yozyapman? - Sizlar ham shunday ruchkani uzmasdan yozing. - M harfi a harfi bilan qo’l uzmasdan bog’lanish uchun nima qilish kerak? - M harfini yozganimizda ruchkani pastdan o’ngga tomon, so’ng oval shaklini yopib, shu chiziqdan yuqori chapdan to’g’ri chiziq chizib pastki qismini yarim doira shaklida to’xtatamiz. 168 __________________________________________________________________ __mo___ma______po___pe_________________________________________ - Bu bo’g’inni qanday yozganimni kim ko’rsatadi? Bir o’quvchi yozilgan bo’g’inni xatcho’p bilan yurgizib chiqadi, qolgan o’quvchilar uni diqqat bilan kuzatib turadilar. Agar o’quvchi xato qilsa, o’qituvchi sinfdan so’raydi va boshqa o’quvchini uning xatosini to’g’rilashga chiqaradi. So’ng hamma o’quvchilar bu bo’g’inni qanday yozilishini ko’rsatib beradilar. Ular ruchkani o’ng qo’llariga olib, o’ng qo’l tirsaklarini chap qo’llariga qo’yadilar (o’qituvchi bu qanday qo’yilishini ko’rsatib beradi) va bo’g’inni havoda o’qituvchi xattaxtada qanday yozganini yozib ko’rsatadilar. O’quvchilar xattaxtaga yozilgan bo’g’inga qarab havoda ustidan chizib chiqadilar. Yoki o’qituvchining bo’g’inni yozayotganida uning harakati bilan birgalikda havoda berilgan bo’g’inning ustidan chizib chiqadilar. Faqat shundan keyingina o’quvchilar bu bo’g’inni daftarlariga yoza boshlaydilar. Agar o’quvchi yozib bo’gan bo’lsa, u ruchkani joyiga qo’yib, yozilgan bo’g’inni to’g’ri yozilganiga ishonch hosil qilishi kerak. O’qituvchi: “Kim ma bo’g’inini qo’l uzmasdan yozdi? Qo’lingizni ko’taring”. O’qituvchi sinf bo’ylab yuradi va ayrimlarga uning xatosini ko’rsatib o’tadi. O’quvchilar yana bir bor bu bo’g’inni yozadilar va ruchkaning uchini qog’ozdan uzmasdan yozishni kuzatib boradilar. Bo’g’inni qo’l uzmasdan yoza olmayotgan o’quvchilar qo’llarini ko’taradilar. O’qituvchi yoza olmagan o’quvchining oldiga boradi va qanday yozish kerakligini o’quvchining daftariga yoki hamma sinf uchun xattaxtaga yana bir bor yozib ko’rsatadi. So’ng ma bo’g’inini qator oxirigacha yozib chiqiladi. Xuddi shunday tushuntirish ishlari boshqa bo’g’in va so’zlarni yozishda ham olib boriladi. Avval so’zlar bo’g’inlab, qo’l uzmasdan yoziladi, chunki bu vaqtda o’qishda ham bo’g’inlab o’qiladi. O’quvchilar birinchi bo’g’inga kiruvchi harflarni eslab qolishi , so’ng qo’l uzmasdan yozishi kerak. Keyingi ikkinchi bo’g’in ham qo’l 169 uzmasdan yoziladi. O’qituvchi esa barcha qo’l uzmasdan yoziladigan bog’lanishli so’zlarni qo’l uzmasdan yozib ko’rsatadi. O’qituvchi hamma o’quvchilarning yozayotganliklarini kuzatib boradi. Buning uchun u sinfni aylanadi va o’quvchilarning yozish jarayonidagi ruchkaning harakatini kuzatib boradi. Daftarlarni tekshirayotgan o’qituvchi o’quvchining qo’l uzmasdan yoki uzib yozganligini darrov ilg’ab oladi. Buni chizilgan chiziqning xarakteridan bilish mumkin. A harfi pastki tomondan birozgina yo’g’onlashadi. Daftarlarni tekshirayotgada o’qituvchi o’quvchining qo’l uzmasdan bo’g’lanish usulidan to’g’ri yoki noto’g’ri foydalanayotganini ko’rishi mumkin. O’qituvchi o’quvchilarning qo’l uzib yoki uzmasdan yozayotganliklarini daftarga bir qarashdan bilishini ko’rsatib qo’yishi kerak. Bir harfning qo’l uzmasdan bo’g’lanishning turli usullari darsda bir necha marotaba takrorlanadi. Yilning ikkinchi yarmida bolalarga tanish bo’lgan uncha katta bo’lmagan 4-5 harfdan iborat bo’lgan so’zlar qo’l uzmasdan butunligicha yozdiriladi. Ikkinchi sinfda o’quvchilar barcha so’zlarni qo’l uzmasdan yozadilar. Ayrim harflargina qo’l uzib yoziladi. Bular b keyingi harf bilan uzib yoziladi, k harfiga pastki element uzib yoziladi, x harfi bilan yarim ovallilar uzib yoziladi. X va k harflarini o’quvchilarga qo’l uzmasdan yozishga ham o’rgatish mumkin, lekin qo’l uzmasdan yozishda uchraydigan qiyinchiliklar tufayli ulardan qattiq talab qilish shart emas. Bosh harflarni yozayotganda ham uzib yozish kuzatiladi. Barcha bo’g’lanishlar o’quvchilarning maxsus tayyorgaliklarini talab etadi. Shunday tarzda o harfi turli harf birikmalari bilan qo’l uzmasdan bog’lab yozishni talab etadi. O’qituvchi xattaxtaga ikkita so’zni yozadi. O’qituvchi o’quvchilarga murojaat qiladi: - Aytingchi o harfini bu so’zda qo’l uzmasdan bog’lab yozishning necha usulidan foydalanilgan? - Uch usulidan. - Qanday usulligini ko’rsatib va aytib ber. 170 O’quvchi xattaxtaning yoniga keladi va o harfini ajratib aytib beradi. _____ so’zida uchta o harfi bor. Birinchi o harfi __ harfi bilan pastki bog’lanishni talab etadi. Bu harflarni quyidagicha bog’laymiz. __ harfini qo’l uzmasdan yozganimizda pastki tomondan o harfini yozamiz va ruchkaning uchini yuqoriga olib borib ovalni yopamiz va takroran yozgan chizig’imizdan qaytib o harfini __ harfi bilan tutashtiramiz. Bu so’zdagi navbatdagi o harfini __ harfi bilan yuqoridan bog’lanishni talab etadi. __ harfini yozganimizda ruchkaning uchini yuqoriga ovalga yurgizamiz, bir necha marta aylantiramiz va yozilgan joydan ovalni chapdan ongga tomon harakatlanib ovalni yopamiz va o harfini __ va __ harflari bilan tutashtiramiz. Bu so’zdagi oxirgi o harfi ham pastki qismdan bog’lanayotganda qanday yozilsa, shunday bo’g’lanadi. Shundan keyin o’qituvchi o’quvchilarni o bo’g’inini uch turda bog’lanishini yozib olishlarini taklif etadi. ______________________________________________________________ ___ok____iok__lok__mol__ko__no_____________________________________ So’ng o’quvchilar shu bo’g’inlarga mos turli so’zlarni yozadilar. Yüklə 5,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|