O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti a. A. Karimov

BUXGALTERIYA BALANSI
Ko‘rsatkichlar nomi 
Satr 
kodi 
Hisobot davri 
boshiga 
Hisobot davri 
oxiriga 
Aktiv 
I. Uzoq muddatli aktivlar 
I-bo‘lim jami: 
II. Joriy aktivlar 
II-bo‘lim jami: 
Balans aktivi
bo‘yicha jami 
 
 
 
Passiv 
I. O‘z mablag‘lari 
manbalari 
I-bo‘lim jami: 
II.Majburiyatlar 
II-bo‘lim jami: 
Balans passivi
bo‘yicha jami 
Balansning aktiv va passiv qismlari bo‘limlarga, bo‘limlari guruhlarga, 
guruhlari esa moddalarga bo‘linadi. Buxgalteriya balansining moddalari 
korxonaning ayrim mulk turi, uning tashkil topish manbai va majburiyatlarni 
tavsiflovchi satr ko‘rsatkichidir. Balansning aktiv va passiv qismlari ikkitadan 

---

43 
bo‘limdan iborat. 
“Aktiv” 
- faol, amal qilish, mavjud bo‘lish degan so‘zlardan kelib chiqqan. 
Shundan kelib chiqib, aktiv deganda mablag‘lar qanday amal qilayotganligini, 
ishlayotganligini ko‘rsatuvchi mablag‘lar guruhlanishini tushunish kerak. 
Aktivlar – bu oldingi amalga oshirilgan muammolarni yoki oldin sodir 
bo‘lgan voqealar natijasida korxonaga kelib tushgan, va ulardan foydalanish 
kelajakda foyda keltiradigan iqtisodiy resurslardir. 
Aktivlar uch xil xususiyatga ega bo‘lishi kerak: 
a) kelajakdagi iqtisodiy nafni o‘zida mujassamlanishi, bevosita yoki 
bilvosita pul mablag‘lari yoki ularning ekvivalentilarini ko‘paytirish imkoniyati; 
b) bu iqtisodiy naflarni nazorat qilish qobiliyatini mujassamlash; 
c) oldingi bitimlar yoki boshqa voqealarning natijasi bo‘lishi. 
“Passiv” –
nofaol, xolis (betaraf) turmoq, tushuntirish kabi so‘zlarning 
ildizidan olingan. Tarixan bu atama dastlab faqat qarzga olingan mablag‘larga 
nisbatan, ya’ni uchinchi shaxslar oldidagi majburiyatlarga nisbatan qo‘llanar edi. 
Bu bilan mulk egasi qarzga olingan mablag‘larga bo‘lgan munosabatda 
o‘zboshimchalikdan o‘zini tutishi kerakligi ta’kidlangan edi. Keyinchalik “passiv” 
atamasi manbaalarning boshqa moddalariga ham tarqatilgan bo‘lib, faqat korxona 
majburiyatlarini tavsiflabgina emas, mablag‘lar turlarini qanday maqsadlarga 
mo‘ljallanganligini ham tavsiflash uchun ishlatiladigan bo‘ldi. 
Manbaalarning tarkibiy qismini majburiyatlar tashkil etadi. Subyektning 
majburiyatlari – bu oldingi amalga oshirilgan muammolarni natijasi yoki kelajakda 
o‘zida mujassamlangan iqtisodiy nafni chiqib ketishi yoki yangi majburiyatlarni 
vujudga kelishi bilan yakunlanadi. 
Xo‘jalik 
yurituvchi 
subyektning 
o‘z 
mablag‘lari 
aktivlaridan 
majburiyatlarini ayirganiga teng.