O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti a. A. Karimov

 
3.2. Xo‘jalik muomalalari ta’sirida balansda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlar 
Har doim korxonada turli xildagi xo‘jalik operatsiyalari sodir bo‘ladi va 

---

44 
korxonaning faoliyati ushbu operatsiyalardan tashkil topadi. Korxona omboriga 
materiallar kelib tushdi, ular ishlab chiqarishga berildi, ishlab chiqarishdan tayyor 
mahsulot qabul qilindi, tayyor mahsulot xaridorlarga sotildi va sotilgan mahsulot 
uchun pul mablag‘i olindi, yana xom-ashyo materiali sotib olindi, xodimlarga ish 
haqi to‘landi, olingan foydadan soliq, yig‘im va to‘lovlar to‘landi.
Har bir xo‘jalik operatsiyasi mulk tarkibi yoki uning tashkil topish manbai 
yoki bir vaqtning o‘zida ham mulkda ham uning tashkil topishida o‘zgarishlarga 
olib keladi. 
Barcha xo‘jalik operatsiyalari buxgalteriya balansiga ta’sir ko‘rsatadi va 
balansda to‘rt tipdagi o‘zgarishga olib keladi. 
3-jadval 
Hisobot davrining boshiga korxona qisqartirilgan balansi 
(ming so‘m) 
Aktiv 
Summa 
Passiv 
Summa 
Asosiy vositalar 
1 200 000 Ustav kapitali 
1 250 000 
Tovar-moddiy zaxiralar 
600 000 Taqsimlanmagan foyda 
450 000 
Hisob-kitob schyoti 
750 000 To‘lanadigan schyotlar 
848 750 
Kassa
10 Byudjetga qarzlar 
1 260 
Balans 
2 550 010 
Balans 
2 550 010 
 
Birinchi tur o‘zgarish
.
Bu toifa (tip, tur)ga kiruvchi muomalalar ta
‘
sirida 
balansning aktiv qismida o‘zgarish sodir bo‘lib, xo‘jalik operatsiyasi natijasida bir 
modda ko‘payadi va boshqa bir modda shu summaga kamayadi. Balansning 
umumiy summasi esa o‘zgarmaydi. Shunday bir xo‘jalik operasiyasi natijasida 
balansning aktiv moddalarida o‘zgarish yuz beradi. O‘zgarish natijasi balansning 
umumiy summasiga ta’sir ko‘rsatmaydi.
9
Misol: Ishchi va xizmatchilarga ish haqi berish uchun hisob-kitob 
schyotidan kassaga 50 000 ming so‘m pul olib kelindi. Kassa schyoti 50 000 ming 
so‘mga ko‘payishi, hisob-kitob schyoti esa 50 000 ming so‘mga kamayishi sodir 
bo‘ladi. Birinchi operatsiyadan keyin balans quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi.
 
9
Financial and managerial accounting. 12e. Carl S.Warren, James M.Reeve, Jonathan E.Duchac. 2014. 23 p.

---

45 
4-jadval