O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

 
3.5. Ochiq ishlab chiqarish jarayoni modeli 
Inson omili bilimlardan farqli o‗laroq, ishlab chiqarishda qatnashsa, u bir 
vaqtning o‗zida bilimlarni ishlab chiqarishda ishtirok etolmaydi. Bilimlar A
t
ish 
kuchi (1-
fkk
)
lt
tomonidan tovar ishlab chiqarishda qo‗llaniladi. Inson omilining bir 
bo‗lagi kapital, ish kuchi va bilimlar bilan birgalikda 
t
davrda yangi bilimlar ishlab 
chiqarish uchun qo‗llaniladi. O‗zbekiston uchun ochiq iqtisodiyot ayniyati shaklida 

---

74 
yoziladi 
t
davrda daromadning 
SY
qismi jamg‗ariladi, demak (1-
S
)
Y
t
qismi iste‘mol 
qilinadi. Ya‘ni,
Y
t
=
C
t
+
I
t
+
G
t
+
NX
t
Y
t
=(1-
s
)
Y
t
+
I
t
+
G
t
+
NX
t
. 
Soddalashtirish maqsadida 
G
t
modeldan olib tashlandi. 
IrAK
t
=
sYrNX
t
=
sY
t
-
eY
t
=(
s
-
e
)
Y
t
.
K
t
=
k
t
- 
t
davrda kapitalning jamg‗arilishi. Oxirgi tenglik investitsiyalar 
o‗zgarishi inson va fizik kapital hamda jamg‗arma tashqi savdoga bog‗liqligini 
ko‗rsatadi. 
NX
modeldan chetlashtirilmadi, chunki O‗zbekiston tashqi savdosi tashqi 
bilimlarni respublikaga olib kirish manbai va u bilimlarni to‗plash, ko‗paytirish va 
inson kapitalini kengaytirish omilidir. Uzoq muddatda sof kapital oqimi milliy 
daromadning bir bo‗lagi deb qaraladi. Osonlashtirish uchun modelda fizik (
k
) va inson 
(
h
) kapitalining amortizatsiyasi, eskirishi nolga teng deb qabul qilamiz.
Fundamental yangi iqtisodiy o‗sish nazariyasiga tayangan holda O‗zbekiston 
uchun bilimlarga asoslangan o‗sish modeli quyidagicha yoziladi: 
Y
t
=
F
(
K
t
,
L
, bilimlar). 
Bu yerda 
K
va 
L
– bilimning o‗z navbatida kapital, ish kuchi va bilimlar miqdorini 
ifodalaydi. Model klassik modeldan quyidagi jihatlari balan ajralib turadi. 
1. Konkret ifoda bilan bilimlar yaratilgan bo‗lishi mumkin yoki 0 ga teng.
2. Bilimlardan boshqalar foydalanishini cheklay olmaslik.
3. Bilimlardan boshqalar foydalanganda kamayib qolmaydi, chunki u ijtimoiy 
tovar.
Bilimlarning foydalanish jarayonida kamayib qolmaslik hislati, uning 
samaradorlik darajasi o‗sib borishi tendensiyasini anglatadi, demak, mamlakatning 
iqtisodiy o‗sish sur‘ati cheklanmagan. Ammo, haqiqatda bilimlarni barpo qilish 
imkoniyati cheklangan. Quyidagi taxminlarni modelda qabul qilamiz. 
Modelda 
K
va 
L
mumkin bo‗lgan mamlakatdagi kapital va ish kuchi miqdori. 
C
– ishchilar sonini anglatadi, ular bilimlarni yaratmaydi, balki qo‗llaydi.
A
– inson kapitalini insonlarning mahorati va qobiliyati, ular iqtisodiyotda 
yangi bilimlarni yaratadi.

---

75 
Iqtisodiyot ikkita sektordan: tovar va xizmatlar ishlab chiqarish va bilimlar 
ishlab chiqarish sektorlaridan iborat.
Agar 
fkk
kapitalning bilimlarni ishlab chiqarishga ketgan qismi (1-
fkk
)
k
– tovar 
va xizmatlarni ishlab chiqarishga ketgan qismi bo‗lsa, ish kuchi (
L
) va (
N
) bilimlar 
uchun xuddi shunday qismlarni qo‗llash mumkin.