O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti
Keynscha modellarni rivojlantirish yo„nalishlari
Yüklə 2,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.6. Keynscha modellarni rivojlantirish yo„nalishlari
«Xarajatlar - ishlab chiqarish» (input-output) tarmoqlararo balans usuli nafaqat iqtisodiyot turli tarmoqlari o‗rtasidagi o‗zaro aloqalarni o‗rganishga, balki mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishini, uning tarmoqlar tuzilmasining o‗zgarishi va iqtisodiy o‗sish sur‘atlarini prognozlashga imkon yaratadi. Iqtisodiy o‗sish modellari to‗g‗risida so‗z yuritiganda «nol darajadagi iqtisodiy o‗sish» konsepsiyasiga to‗xtalib o‗tish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Bu konsepsiya tarafdorlarining fikricha, texnik taraqqiyot va iqtisodiy o‗sish atrof- muhitning ifloslanishi, tabiatga zararli moddalarning chiqarilishi, shahar qiyofasining yomonlashuvi va boshqa shu kabi ko‗plab salbiy holatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Aholi sonining tezlik bilan ko‗payib borishi, ishlab chiqarish miqyoslarining kengayishi natijasida ishlab chiqarish, ayniqsa tabiiy resurslarning kamayib borishi pirovardida iqtisodiy o‗sish chegaralarini cheklab qo‗yadi. Buning oqibatida ocharchilik, atrof-muhitning buzilishi, resurslarning tugashi ro‗y berib, tez orada aholi soni va sanoat ishlab chiqarish hajmi keskin qisqara boshlaydi. Shunga ko‗ra, «nol darajadagi iqtisodiy o‗sish» konsepsiyasi tarafdorlari iqtisodiy o‗sishni maqsadga muvofiq ravishda ma‘lum chegarada ushlab turish zarur, deb hisoblaydilar. Ular iqtisodiy o‗sish tovar va xizmatlar hajmining ko‗payishini ta‘minlashini tan olsalarda, bu o‗sish bir vaqtning o‗zida turmush darajasining yuqori sifatini ta‘minlay olmasligini ta‘kidlaydilar. Albatta, iqtisodiy o‗sishda milliy boylik asosiy rol o‗ynaydi. Milliy boylik insoniyat jamiyati taraqqiyoti davomida ajdodlar tomonidan yaratilgan va avlodlar tomonidan jamg‗arilgan moddiy, nomoddiy va intellektual hamda tabiiy boyliklardan iborat. Milliy boylikni shartli ravishda quyidagi uchta yirik tarkibiy qismlarga ajratish mumkin: 1. Moddiy-buyumlashgan boylik. 2. Nomoddiy boylik. 59 3. Tabiiy boylik. Moddiy-buyumlashgan boylik oxir-oqibatda ishlab chiqarishning, unumli mehnatning natijasi hisoblanadi. U ishlab chiqarish yaratilganda mahsulotlarning joriy iste‘mol qilishdan ortiqcha qismini jamg‗arish oqibatida vujudga keladi va o‗sib boradi. Ammo, moddiy-buyumlashgan boylikni qator yillardagi yillik yalpi mahsulotlar yig‗indisi sifatida tasavvur qilish noto‗g‗ri bo‗lar edi. Chunki, bu boylikning bir qismi har yili ishdan chiqarib, qaytadan yangilanib turadi (ishlab chiqarish vositalari, iste‘mol buyumlari). Shu sababli ishlab chiqarish vositalarining o‗rnini qoplash bilan bir vaqtda yalpi mahsulotning faqat bir qismi moddiy- buyumlashgan boylik sifatida jamg‗arilib boriladi. Demak, qoplash fondi va moddiy buyumlashgan boylikning o‗sishi yalpi milliy mahsulot hisobiga amalga oshiriladi. Milliy boylikning inson mehnati bilan yaratilgan moddiy qismi qiymat shakliga ega bo‗lib, tarkibiy tuzilishi bo‗yicha qo‗yidagilarni o‗z ichiga oladi: - ishlab chiqarish xususiyatidagi asosiy kapital (fondlar); - noishlab chiqarish xususiyatidagi asosiy kapital (fondlar); - aylanma kapital (fondlar); - tugallanmagan ishlab chiqarishning moddiy-buyumlashgan qismi; - moddiy zaxiralar va ehtiyojlar; - aholining uy, tomorqa va yordamchi xo‗jaligida jamg‗arilgan mol-mulk. Moddiy-buyumlashgan boylik o‗sishining asosiy omillari sifatida quyidagilarni ajratib ko‗rsatish mumkin: - mehnat unumdorligining o‗sishi; - ishlab chiqarish samaradorligining ortishi; - milliy daromadda jamg‗arish normasining ortishi. Tabiat in‘omlari o‗zlarining dastlabki ko‗rinishida tabiiy boylik bo‗lib, shu holatida inson faoliyatining natijasi hisoblangan ijtimoiy boylik tarkibiga kirmaydi. Buning ma‘nosi shuki, tabiiy boyliklar jamiyat uchun faqatgina potensial boylik hisoblanadi. Ular inson mehnatining ta‘siri oqibatida real boylikka aylanadi. Milliy boylik nafaqat moddiy ishlab chiqarish sohalarida yaratiladi. Uning bir qismi nomoddiy ishlab chiqarish sohalarida vujudga keltiriladi va jamiyatning nomoddiy boyligi 60 hisoblanadi. Nomoddiy sohalarda ashyoviy-buyum shakli bilan bog‗liq bo‗lmagan alohida turdagi iste‘mol qiymatlar hosil qilinadi. Ular ham moddiy ishlab chiqarish sohalarining faoliyat qilishi va rivojlanishi uchun, shuningdek bevosita aholining turmush darajasini ta‘minlash va oshirib borish uchun zarur bo‗ladi. Bunday boyliklarga ta‘lim, sog‗likni saqlash, fan, madaniyat, san‘at, sport sohalarida vujudga keltiriladigan nomoddiy qimmatliklar kiradi. Uning tarkibida tarixiy yodgorliklar, arxitektura obidalari, noyob adabiyot va san‘at asarlari alohida o‗rin tutadi. Yüklə 2,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|