O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti sug’urta fakulteti
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
XULOSA VA TAKLIFLAR
Bitiruv malakaviy ishi yakunlarini ko‘rib chiqar ekanmiz, tadqiqotni o‘tkazish jarayonida olingan asosiy natijalardan kelib chiqib qo‘yidagilarni asosiy xulosalar sifatida ko‘rsatib o‘tishimiz mumkin: 1. Javobgarlikni sug‘urta qilishning iqtisodiy mohiyati sug‘urtalangan shaxsning harakatlari (harakatsizligi) natijasida uchinchi shaxslarning sog‘lig‘i, hayoti va mol-mulkiga etkazilgan zararni qoplashdan iborat. Javobgarlikni sug‘urta qilish sug‘urta faoliyatining mustaqil sohasidir. U mamlakatimiz sug‘urta bozori uchun nisbatan yangi sug‘urta turi hisoblanadi. Sug‘urtaning mazkur turida sug‘urta ob’ekti sifatida sug‘urta qildiruvchining uchinchi shaxslar oldida ularning shaxsi yoki mol-mulkiga zarar etkazganlik uchun qonun bo‘yicha (shartnomadan tashqari) yoki shartnoma majburiyati bo‘yicha (shartnomaviy) javobgarligi bilan bog‘liq mulkiy manfaatlari amal qiladi. Javobgarlikni sug‘urta qilishda sug‘urta qildiruvchining javobgarligi kelib chiqqani sug‘urta xavfi sifatida e’tirof etiladi. Bunda javobgarlik ham sud organlari tomonidan belgilanishi, ham zarar etkazuvchi tomonidan ixtiyoriy ravishda tan olinishi mumkin. Mamlakatimizda bir qator sug‘urta kompaniyalari sug‘urta xavfi sifatida faqat sud organlari tomonidan belgilangan sug‘urta qildiruvchining javobgarligini e’tirof etadilar. 2. Fuqarolik javobgarligini sug‘urta qilishning bosh ijtimoiy vazifasi jabrlangan uchinchi shaxslarning iqtisodiy manfaatlarini himoya qilishdan iborat va bu chet el mutaxassislari, olimlar va amaliyotchilar tomonidan ham qayd etiladi. Uchinchi shaxslarga etkazilgan zararni qoplash, ma’lum turdagi zararlarni qoplash majburiyligining qonuniy asosi singari, ushbu sohaning ichki mazmunini aks ettiradi. Bundan tashqari, uning iqtisodiy mazmuni sug‘urta qildiruvchiga e’tirozlar bildirish va belgilangan limit doirasida zararni qoplash holatining mavjudligida namoyon bo‘ladi. 3. Hozirgi vaqtda O‘zbekistonda sug‘urta faoliyatini tartibga solish bo‘yicha ancha samarali qonunchilik tizimi yaratilgan. Ushbu tizim umumiy qonunchilik, maxsus sug‘urta qonunchiligi hamda qonun osti va idoraviy normativ hujjatlar 58
majmuini o‘z ichiga oladi. Mazkur sug‘urta huquqi tizimining mavjudligi respublika sug‘urta bozorini rivojlantirish va takomillashtirish uchun asos bo‘lib xizmat
qildi. O‘z-o‘zidan ravshanki, amaldagi qonunchilik tizimi
respublikamizning rivojlanayotgan sug‘urta bozorini to‘laqonli tartibga solishni ta’minlash uchun doimiy ravishda takomillashtirib borilishi lozim. SHuningdek, sug‘urta faoliyatining turli masalalarini tartibga soluvchi qonunlar yaxlit tizimini yaratish ustida izchil ish olib borilishi zarur. O‘zbekiston Respublikasida javobgarlikni sug‘urta qilishni yanada rivojlantirishni huquqiy ta’minlash ham yaqin xorij mamlakatlari, ham iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar tajribasidan foydalangan holda tegishli qonun hujjatlarini qabul qilishni taqozo etadi. O‘zbekiston Respublikasining sug‘urta qonunchiligini xalqaro sug‘urta amaliyoti bilan muvofiq holatga keltirish zarur. 4. Kasbiy javobgarlikni sug‘urta qilishning samarali huquqiy va nazariy asoslarini shakllantirish mazkur yo‘nalishni rivojlantirishga amalda kirishish va kasbiy javobgarlikning har xil turlarini sug‘urta qilish keng tizimini shakllantirish imkonini beradi. Hozirgi bosqichda O‘zbekiston Respublikasida javobgarlikni sug‘urta qilishning umumiy muammolari quyidagilardan iborat: - O‘zbekiston Respublikasida huquqiy baza va sud tizimining mukammal emasligi; - sug‘urta ob’ekti sifatidagi javobgarlik haqida aniq tasavvurning yo‘qligi; - aholi aksariyat qismining huquqlari va manfaatlarini sug‘urta qilish zarurligi haqida tushuncha mavjud emasligi; - sug‘urta tariflarining balandligi va sug‘urta shartlarining mavbul emasligi; - byudjetdan moliyalashtiriladigan muassasalar javobgarlikni sug‘urta qilishdan foydalana olmasligi (majburiy sug‘urta turlari bundan mustasno). 5. Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarning aksariyatida asosiy maqsadi ayrim shaxslar yoki muassasalarning iqtisodiy manfaatlarini himoya qilishdan iborat bo‘lgan javobgarlikni sug‘urta qilish huquqiy tizimi mavjud. Bunda javobgarlikni sug‘urta qilish uchinchi shaxslarning ham sog‘lig‘i, ham mol-mulkiga zarar etkazilishi mumkinligini nazarda tutadi va ularga qonunga muvofiq yoki sudning
59
hal qiluv qaroriga binoan etkazilgan zararni qoplashga qaratilgan tegishli to‘lovlar amalga oshiriladi. 6. Istiqlol yillarida milliy sug‘urta bozori butunlay o‘zgardi va bugungi kunda javobgarlikni sug‘urta qilish O‘zbekistonda sug‘urta biznesining muhim elementlaridan biri hisoblanadi, deya komil ishonch bilan aytish mumkin. Sug‘urta bozorini yanada rivojlantirish va isloh qilish, huquqiy bazani takomillashtirish, sug‘urta faoliyatini tartibga solish va nazorat qilish bo‘yicha tadbirlar majmui birinchi navbatda aholining sug‘urta operatsiyalariga bo‘lgan ishonchini mustahkamlashga qaratilgan. 7. O‘zbekistonda javobgarlikni sug‘urta qilish zamonaviy turlarini joriy etishning asosiy kamchiliklari va muammolari quyidagilardan iborat: fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlik xavflarini sug‘urta qilishda anderrayting lozim darajada rivojlanmagani; potensial mijozlar fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlikni sug‘urta qilish imkoniyatlaridan etarli darajada xabardor emasligi; fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlik xavflarini sug‘urta qilish qiymatining nisbatan balandligi; sug‘urta e’tirozlarini tartibga solish muddatlarining kattaligi; respublikamizda sug‘urta ishini hozirgi davr talablariga muvofiq yuritish borasida bilim va tajribaga ega malakali kadrlarning taqchilligi. 8. Mamlakatimiz tajribasi va xorijiy tajribani solishtirish fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlik xavflarini sug‘urta qilishning umumiy mantiqi respublikamizda g‘arb bilan ayni bir yo‘nalishda rivojlanayotganini ko‘rsatadi. Mavjud farqlar asosan sug‘urta qonunchilik bazasi lozim darajada rivojlanmagani, sug‘urta polislari puxta ishlab chiqilmagani va moslashuvchan emasligi, fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlik xavflarini sug‘urta qilish bo‘yicha sug‘urtalovchilar va sug‘urta qildiruvchilar tajribasining ozligi, shuningdek fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlik xavflarini sug‘urta qilishning targ‘iboti va reklamasi yaxshi yo‘lga qo‘yilmagani bilan belgilanadi. 60
9. Fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlik xavflarini sug‘urta qilishda mamlakatimiz sug‘urta tashkilotlarining o‘rni va ahamiyatini oshirish imkoniyatlari quyidagi omillar bilan bog‘liq: yirik loyihalarni sug‘urta qilishda xavflarni taqsimlash uchun (shu jumladan xalqaro sug‘urta kompaniyalari bilan) hamkorlik qilish va sug‘urta “pullari”ni yaratish; qayta sug‘urta chegarasini sezilarli darajada kengaytirish; qonunchilik va ijroiya hokimiyati tuzilmalarida o‘z manfaatlarini ilgari surish uchun O‘zbekiston Sug‘urta bozorining professional ishtirokchilari uyushmasi doirasida sa’y-harakatlarni birlashtirish. Yuqorida bayon etilgan xulosalar asosida, fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlik xavflarini sug‘urta qilishni samarali rivojlantirish uchun, quyidagi amaliy takliflar va tavsiyalarni ta’riflash mumkin: 1. Davlat ulushi ishtirokidagi uch yirik sug‘urta kompaniyasi, ya’ni «O‘zagrosug‘urta» OAJ, «O‘zbekinvest» EIMSK va «Kafolat» OAJ negizida ayniqsa keng tarqalgan fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlik xavflarini sug‘urta qilish bilan bog‘liq standart sug‘urta mahsulotlarini ishlab chiqish. Misol uchun, «O‘zagrosug‘urta» kompleks mahsuloti qishloq xo‘jalik mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar va qishloq aholisi uchun mo‘ljallanishi mumkin. «O‘zbekinvest» EIMSK va «Kafolat» OAJ sug‘urta mahsulotlari shaharda tovar ishlab chiqaruvchilar va shaharliklar uchun universal bo‘lishi mumkin. 2. Potensial mijozlarning fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlik xavflarini sug‘urta qilish tizimining mavjud imkoniyatlaridan xabardorligi darajasini oshirish, potensial mijozlar bilan aloqa kanallarini yaratish. 3. O‘zbekiston Sug‘urta bozorining professional ishtirokchilari uyushmasi negizida fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlik xavflarini sug‘urta qilish sohasida sug‘urta kompaniyalarining mutaxassislari va anderrayterlar uchun treninglarni doimiy asosda o‘tkazish. 4. Fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlik xavflarini sug‘urta qilish bo‘yicha mutaxassislar uchun ularning malakasini oshirish maqsadida chet elda etakchi sug‘urta va qayta sug‘urta kompaniyalarida stajirovkalar va o‘quv seminarlarini tashkil etgan.
|