O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi

41-chizma. Davlatning rag’batlantiruvchi fiskal siyosati 
Agar chet mamlakatlar rag’batlantiruvchi fiskal siyosat olib borsalar, G-davlat 
xarajatlari ortib,T-soliqlar qisqarsa, bu xalqaro foiz stavkasi ning oshishiga olib 
keladi. 

---

219 
Joriy operatsiyalar schyoti(X
n
)ning ijobiy saldosi 
S
A B
r1
∗
I (r) 
S 
42-chizma. Chet mamlakatlar rag’batlantiruvchi fiskal siyosati 
Chet mamlakatlarning rag’batlantiruvchi fiskal siyosati xalqaro foiz stavkasi
ning oshishiga va capital harakati schyotining (I-S<0)defitsiti va joriy 
operatsiyalar schyoti (X
n
<0) ning ijobiy saldoga ega bo’lishiga olib keladi. Ichki 
investitsiya mamlakat tomonidan rag’batlantirilgan holatda, rejalashtirilgan 
investitsiya egri chizig’i o’ngga va yuqoriga harakat qiladi, boshqa ishtirokchilari 
foiz stavkasi r va jamg’arma hajmi S o’zgarmaydi. Bunday modellashtirishning 
natijasi sifatida kapital harakati schyoti (I-S) >0 ijobiy qoldiqqa va joriy 
operatsiyalar schyoti (-X
n
) qisqarishi kuzatiladi. Investitsiya chizig’ining o’ngga va 
yuqoriga siljishi kapital harakati schyoti (I-S>0) ning ijobiy saldoga va joriy 
operatsiyalar schyoti (-X
n
) ning manfiy saldosi yoki joriy to’lov balansida defitsitni 
keltirib chiqaradi. 
r S
r
∗
A------------- B 
S 

---

220 
43-chizma. Mamlakatdagi investitsiya taklifi hajmining o’zgarishi. 
Demak, xalqaro tovarlar orqali to’lov balansining joriy schyoti (X
n
)da o’z aksini 
topadi va bu kapital harakati schyoti (I-S) da o’z aksini topgan kapital 
jamg’armalar oqimi bilan juda mustahkam bog’liq hisoblanadi. 
Shunday qilib, davlat investitsiyani rag’batlantiruvchi siyosat olib borsa, bu kapital 
harakati schyoti (I-S) ijobiy qoldiqqa va to’lov balansining joriy operatsiyalar 
kamomadga (X
n
) ega bo’linadi. 
Aksincha, agar davlat jamg’armalarni rag’batlantiruvchi siyosat olib borsa, 
yuqoridagi holatning aksini kuzatish mumkin. 
I-S<0 va X
n
>0 
Agar biz kichik ochiq iqtisodiyot modelini yopiq iqtisodiyot bilan 
taqqoslaydigan bo’lsak,yopiq iqtisodiyotda jamg’arma darajasi juda past bo’ladi va 
bu o’z navbatida investitsiya hajmining ham past darajada bo’lishiga va kelajakda 
kapital zaxiralarining kamayishi oqibatda iste’mol (C) ning kamayishiga olib 
keladi. 
Ochiq iqtisodiyotda esa jamg’armalarning past darajada bo’lishi tashqi 
qarzning ortishiga olib keladi va bu ham kelajakdagi iste’mol (C) ni kamaytirishga 
olib keladi. 
Yuqoridagi aytilganlardan foydalanib, biz mamlakatdagi chet el taklifining 
funktsiyasini ko’rishimiz mumkin: 
X= +mX 
Bu erda : 
X – eksport hajmi
- avtonom eksport hajmi, ya’ni mustaqil real ayirboshlash kursi asosidagi (X) 
m – eksportga moyillik. 
Import bo’yicha keyns funktsiyasi: 
M= + Y 
M – import

---

221 
- ixtiyordagi daromaddan importga taklif 
- import iste’moliga bo’lgan moyillik 
Shunday qoida bor <
Bozor farovonligi uchun jami taklif funktsiyasiga ta’sir qiluvchi barcha omillarni 
ko’rib chiqdik. 
Kelib chiqadigan jami taklif funktsiyasi 
= C+I+G+ X
n
Izohlashning keynscha modeli daromadga asosan quyidagicha ko’rinishga ega 
bo’ladi: 
= C(y) + I(p,i) + G(y) + X
n
(E,y) 
Izohlashning keynscha modeli foiz stavkasi bo’yicha esa quyidagicha 
bo’ladi: 
= C(i) + I(y,i) + G(i) + X
n
(e,i)