O‘zbekiston respublikаsi oliy vа o‘rtа mаxsus tа’lim vаzirligi toshkent dаvlаt iqtisodiyot universiteti

PKBIlarining balansini quyidagi shaklda ifodalash mumkin:

RM = NFA* + NCg* + Cb* + Cp* + OIN* .

Yuqoridagi tenglamani oqimlar (zahiralarning o’zgarishi) tarzida ham ifodalash mumkin:

∆RM = ∆NFA* + ∆NCg* + ∆Cb* + ∆Cp* + ∆OIN* .

Odatda, pul-kredit boshqaruvi idoralari iqtisodiyotdagi zahira pullari miqdori ustidan to‘la nazorat qila olmaydilar. Masalan, TBning holatini ifodalaydigan sof хorijiy aktivlar miqdorining o‘zgarishini iqtisodiy siyosat orqali to‘la nazorat qilish ancha mushkul hisoblanadi. Bundan tashqari, ko‘pchilik mamlakatlarda hukumatga bo‘lgan talabning o‘zgarishi, ayniqsa Markaziy bank mustaqil bo‘lmagan mamlakatlarda, davlat budjetiga passiv tarzda moslashuv natijasida sodir bo‘ladi. Markaziy bank biror-bir darajada TBga tashqi omillar ta’sirini qoplashi va budjet kamomadini monetizatsiyalashga qarshilik ko‘rsatishiga qaramasdan, amalda eng yaхshi nazoratni tijorat banklari ustidan olib borishi mumkin.

2020-yilda pandemiya bilan bog'liq vaziyatning iqtisodiyotga ta'siri yumshatish, iqtisodiy faoliyat qo'llab-quvvatlash va narx barqarorligini ta'minlash vazifalari va funktsiyalari o'rtasida muvozanatni saqlash uchun Markaziy bankka qarang stavka 16 foizdan 14 foizgacha qisqartirilgan va pul sharoitlar biroz yengillashdi nisbatan qat’iy fazaga o'tkazildi.

2021 yilda ushbu o'zgarishsiz saqlab qolindi va pul bozoridagi depozitlar bo'yicha real foiz stavkalari bank tizimdagi umumiy likvidlik holatidan kelib chiqib o'rtacha 2-3 foiz nisbatda shakllanib kelmoqda. Faqatgina joriy yilning may-iyul oylarida umumiy likvidlik bu hajmining keskin o'sishi foiz stavkalari sezilarli pasayishi kuzatildi. Lekin bu vaqtinchalik ahamiyat kasb etib pul-kredit siyosati instrumentlariga kiritilgan zaruriy o'zgarishlarni hisobga foiz stavkalari avgust oyidan boshlab dast nisbatan qat’iy sharoitlarda darajasiga qaytdi.

Bundan tashqari, jismoniy shaxslarning milliy valyutadagi muddatli dеpozitlari bo'yicha nominal foiz stavkalari ularning inflyasion kutilmalari bilan indеksasiya qilingan holda hisoblangan foiz stavkalari ham 2-3 foizlik ijobiy darajada shakllanmoqda. 4-rasm