Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti
Yüklə 15,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
– bu sotilgan aksiyalar, ulushlar, paylar soniga muvofiq- likda mulkdorlar oʻrtasida aniq bir davr boʻyicha taqsimlanadigan korxona foydasining bir qismidir. Dividend siyosati – korxonaning bozor qiymatini va mulkdorlar turmush farovonligini oshirish maqsadida foydaning iste’mol qilina- digan va reinvestitsiya qilinadigan qismlari oʻrtasidagi proporsiyani optimallashtirishga yoʻnaltirilgan korxona moliyaviy siyosatining bir qismidir. Dividend siyosatida aks etadigan olingan foydani taqsimlash boʻyicha korxona va mulkdorlar oʻrtasidagi moliyaviy munosabatlar murakkab va koʻp qirrali hisoblanadi. Shuning uchun dividendlarning iqtisodiy mohiyati va paydo boʻlish tabiatidan boshlab uning tarkibiy qismini koʻrib chiqish maqsadga muvofiq. Investor tomonidan korxona kapitaliga pay, ulush, aksiyalarga tikilgan (qoʻyilgan) pul mablagʻlari haqiqatda uning korxonaga egalik qilish huquqini va oʻz navbatida, olingan foydani taqsimlashda ishtirok etish huquqini beradi. Umuman mazkur huquqni amalga oshirish vaqtida foydaning turli shakllardagi qismlarini ta’sischilar foydasiga oʻtkazish koʻrinishida amalga oshiriladi. Aksiyadorlik jamiyatlarida mazkur huquqdan foydalanish an’anaviy tarzda foydani taqsimlashda ishtirok etish va dividendlar toʻlanishi (dividend olish) shaklida amalga oshiriladi. Kapital taqdim etishdan olinadigan boshqa daromadlardan, masalan foizlardan farqli ravishda dividend toʻlovlari majburiy hisoblanmaydi, ularning miqdori oldindan ma’lum boʻlmaydi. - 285 - Aksiyadorlik jamiyatlarida dividendlar miqdori direktorlar kengashi taklifi asosida aksiyadorlar umumiy yigʻilishi qaroriga asosan belgilanadi va odatda, moliyaviy-xoʻjalik faoliyatidan olinadigan natijalarga bogʻliq boʻladi. Dividendlar olish huquqi imtiyozli aksiyalar kabi oddiy aksiyalarga ham beriladi. Rivojlangan mamlakatlarda imtiyozli aksiyalar boʻyicha odatda, qat’iy belgilangan dividendlar toʻlanadi. Mamlakatimiz qonunchiligiga koʻra aksiyadorlik jamiyati ustavida dividendlar miqdori qat’iy pul summasida yoki imtiyozli aksiyalarning nominal qiymatiga nisbatan foizlarda belgilab qoʻyilishi lozim. Umuman aksiyadorlik jamiyati tomonidan joylashtirilgan imtiyozli aksiyalarning nominal qiymati jamiyat ustav fondining yigirma foizidan oshmasligi lozim. Oddiy aksiyalar boʻyicha dividendlar faqatgina jamiyat tomonidan barcha xarajatlar qoplangandan soʻng, muomalaga chiqarilgan obligatsiyalar va olingan kreditlar boʻyicha foizlar, soliqlar va imtiyozli aksiyalar boʻyicha dividendlar toʻlangandan soʻng toʻlanadi. Bundan koʻrinib turibdiki, oddiy aksiyalar egalarining korxona faoliyati boʻyicha olingan foydaning bir qismiga egalik qilish huquqi eng oxirgi navbatda qanoatlantiriladi. Koʻplab mamlakatlarda aksiyadorlarga dividend toʻlashning tartibi, shakllari va oʻziga xos jihatlari qonunchilik bilan tartibga solinadi. Mamlakatimizda mazkur jarayonni tartibga solish Oʻzbekiston Respublikasining 2014-yil 6-maydagi “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish toʻgʻrisida”gi qonuniga asosan amalga oshiriladi va unga asosan aksiyadorlik jamiyatlari aksiyalarning har bir turi boʻyicha e’lon qilingan dividendlarni toʻlashi shart. Dividend jamiyat sof foydasining aksiyadorlar o‘rtasida taqsim- lanadigan qismidir. Aksiyadorlik jamiyatlari aksiyalarning har bir turi bo‘yicha e’lon qilingan dividendlarni to‘lashi shart. Dividend aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi qaroriga ko‘ra pul mablag‘lari yoki boshqa qonuniy to‘lov vositalari yoxud jamiyatning qimmatli qog‘ozlari bilan to‘lanishi mumkin. Imtiyozli aksiyalar - 286 - bo‘yicha dividendlarni qimmatli qog‘ozlar bilan to‘lashga yo‘l qo‘yilmaydi. Dividend aksiyadorlar o‘rtasida ularga tegishli aksiyalar- ning soni va turiga mutanosib ravishda taqsimlanadi. Aksiyadorlik jamiyat moliya yilining birinchi choragi, yarim yilligi, to‘qqiz oyi natijalariga ko‘ra va moliya yili natijalariga ko‘ra joylashtirilgan aksiyalar bo‘yicha dividendlar to‘lashlari mumkinligi milliy qonunchilikda belgilab qo‘yilgan. Moliya yilining birinchi choragi, yarim yilligi va to‘qqiz oyi natijalariga ko‘ra dividendlar to‘lash to‘g‘risidagi aksiyadorlik jamiyati qarori tegishli davr tugagandan keyin uch oy ichida qabul qilinishi mumkin. Aksiyalarning har bir turi bo‘yicha dividendlar to‘lash, dividend- ning miqdori, uni to‘lash shakli va tartibi to‘g‘risidagi qaror moliyaviy hisobotning ishonchliligi haqida auditorlik xulosasi mavjud bo‘lgan taqdirda moliyaviy hisobot ma’lumotlari asosida jamiyat kuzatuv kengashining tavsiyasiga ko‘ra aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi tomonidan qabul qilinadi. Dividendlarning miqdori jamiyat kuzatuv kengashi tomonidan tavsiya etilgan miqdordan ko‘p bo‘lishi mumkin emas. Aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi aksiyalarning muayyan turlari bo‘yicha dividendlar to‘lamaslik to‘g‘risida, shuningdek, jamiyat ustavida dividend miqdori belgilab qo‘yilgan imtiyozli aksiyalar bo‘yicha to‘liq bo‘lmagan miqdorda dividendlar to‘lash haqida qaror qabul qilishga haqli. Dividendlar to‘lash to‘g‘risidagi qarorda dividendlar to‘lash boshlanadigan va tugallanadigan sanalar ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim. Dividendlar jamiyatning jamiyat tasarrufida qoladigan sof foydasi va o‘tgan yillarning taqsimlanmagan foydasi hisobidan to‘lanadi. Imtiyozli aksiyalar bo‘yicha dividendlar jamiyatning buning uchun maxsus mo‘ljallangan fondlari hisobidan ham to‘lanishi mumkin. Dividendlarni to‘lash muddati va tartibi jamiyatning ustavida yoki aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi qarorida belgilanadi. Dividendlarni to‘lash muddati shunday qaror qabul qilingan kundan e’tiboran oltmish kundan kech bo‘lmasligi lozim. Dividendlarni to‘lash chog‘ida birinchi navbatda imtiyozli aksiyalar bo‘yicha, so‘ngra oddiy aksiyalar bo‘yicha dividendlar - 287 - to‘lanadi. Imtiyozli aksiyalar bo‘yicha qat’iy belgilangan dividendlarni to‘lash uchun yetarli miqdorda foyda mavjud bo‘lgan taqdirda jamiyat mazkur aksiyalarning egalariga dividendlar to‘lashni rad etishga haqli emas. Jamiyat rad etgan taqdirda aksiyadorlar dividendlar to‘lanishini sud tartibida talab qilishi mumkin. Jamiyat yetarli miqdorda foydaga ega bo‘lmagan yoki zarar ko‘rib ishlayotgan taqdirda, imtiyozli aksiyalar bo‘yicha dividendlar jamiyat tomonidan jamiyatning faqat shu maqsad uchun tashkil etilgan zaxira fondi hisobidan va ushbu fond doirasida to‘lanishi mumkin. Egasi yoki egasining qonuniy huquqiy vorisi yoxud merosxo‘ri tomonidan uch yil ichida talab qilib olinmagan dividend aksiyador- larning umumiy yig‘ilishi qaroriga ko‘ra jamiyat ixtiyorida qoladi. Aksiyadorlik jamiyatlari O‘zbekiston Respublikasi norezident aksiyadorining yozma talabiga ko‘ra unga hisoblangan dividendlarni erkin ayirboshlanadigan valyutaga ayirboshlab, mablag‘larni norezident aksiyador taqdim etgan bank hisobvarag‘iga o‘tkazib berishi shart. Jamiyat aksiyadorlarining reestridan olingan, jamiyat tomonidan tasdiqlangan ko‘chirma hamda jamiyat buxgalteriyasining hisoblangan dividendlar summasi va ular hisoblangan sana to‘g‘risidagi ma’lumotnomasi ayirboshlash uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Aksiyadorlarga dividendlarni to‘lash to‘g‘risida qaror qabul qilingan aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishini o‘tkazish uchun shakllantirilgan jamiyat aksiyadorlarining reestrida qayd etilgan shaxslar aksiyalar bo‘yicha dividend olish huquqiga ega. Dividendlar aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi tomonidan belgilangan muddatlarda jamiyatning aybi bilan to‘lanmagan taqdirda to‘lanmagan (olinmagan) dividendlar bo‘yicha O‘zbekiston Respub- likasi Markaziy banki tomonidan belgilangan qayta moliyalashtirish stavkalaridan kelib chiqqan holda penya hisoblanadi. Aksiyadorlik jamiyati tomonidan hisoblangan dividendlarni va penyalarni to‘lashni aksiyador sud tartibida talab qilishga haqli. Aksiyadorning talablari sud tomonidan qanoatlantirilganda dividend- larni to‘lash jamiyat tomonidan rad etilgan taqdirda, jamiyatga - 288 - nisbatan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda to‘lovga qobiliyatsizlikni bartaraf etish yoki bankrot deb e’lon qilish tartib- taomili qo‘llaniladi. Milliy amaliyotda aksiyadorlik jamiyatlariga dividendlarni to‘lashga doir quyidagi cheklovlar mavjud: - jamiyat ustav fondining (ustav kapitalining) hammasi uning ta’sis etilishi chog‘ida to‘liq to‘lab bo‘linguniga qadar; - agar dividendlar to‘lanadigan paytda jamiyatda bankrotlik belgilari mavjud bo‘lsa yoki jamiyatda shunday belgilar dividendlarni to‘lash natijasida paydo bo‘lsa; - agar jamiyat sof aktivlarining qiymati uning ustav fondi (ustav kapitali) va zaxira fondi summasidan kam bo‘lsa, aksiyalar bo‘yicha dividendlar to‘lash to‘g‘risida qaror qabul qilishga hamda dividendlar to‘lashga haqli emas. Yuqorida ko‘rsatilgan holatlar tugatilgach, jamiyat hisoblangan dividendlarni aksiyadorlarga to‘lashi shart. Aksiyadorlik jamiyatlari dividendlarning miqdorini ulardan undiriladigan soliqlarni inobatga olmagan holda e’lon qiladi. Jamiyat to‘lanadigan dividendlar miqdori to‘g‘risidagi ma’lumotlarni qimmatli qog‘ozlar bozorini tartibga solish bo‘yicha vakolatli davlat organi (Qimmatli qog‘ozlar bozorini muvofiqlashtirish va rivojlantirish markazi www.csm.gov.uz)ning va jamiyatning rasmiy veb-saytlarida qaror qabul qilingandan so‘ng ikki ish kuni ichida e’lon qilinishi shart. Dividendlarga soliq solish soliq to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi va bunda soliq solish bo‘yicha imtiyozlar belgilanishi mumkin. Hozirgi kunda dividendlar bo‘yicha to‘lov manbaidan undiriladigan 10 foizlik soliq stavkasi amal qilib kelmoqda. Jahon xoʻjaligi amaliyotida dividendlarning turli xil tiplari ma’lum. Ular quyidagilar: - davriylik va doimiylik asosida toʻlanadigan Yüklə 15,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|