Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

lash jarayonidagi bosqichlar va 
to
ʻ
lov shakllari 
Dividendlarni toʻlash belgilangan qator sanalar boʻyicha bir necha 
bosqichda amalga oshiriladi: 
1. Dividendlarni e’lon qilish vaqti (
Declaration date
) – direktorlar 
kengashi tomonidan dividend summasi va toʻlash muddatlari haqida 
e’lon qilinadi. 
2. Eks-dividend yoki reestr yopilish sanasi (
Ex-dividend date
). Bu 
muddat dividend olish maqsadi boʻlgan shaxslar uchun oxirgi sana 
boʻlib, bu sanada odatda, aksiyalar kursi e’lon qilingan dividend 
miqdoriga kamayadi.

---

- 
291 - 
3. Aksiyadorlarning registratsiyadan oʻtish sanasi (
Record date
). 
4. Dividendlarni toʻlash sanasi (
Payment date
). Registratsiyadan 
oʻtgan aksiyadorlarga dividend cheklari yuboriladi. 
Dividendlarni toʻlash turli shakllarda amalga oshirilishi mumkin. 
Ularning har birining oʻziga xos afzalliklarga va kamchiliklarga ega. 
Umuman jahon amaliyotida eng koʻp qoʻllaniladigan dividend toʻlash 
shakllari quyidagilar: 
- pul shaklidagi dividendlar (
cash dividens
); 
- avtomatik reinvestitsiyalash (
dividend reinvestment plans
); 
- aksiyalar orqali toʻlash (
stock dividends
); 
- aksiyalarni maydalash (
stock split
); 
- xususiy aksiyalarni sotib olish (
stock repurchase
) va boshqalar; 
Amaliyotda dividendlarni toʻlashning asosiy va eng koʻp 
qoʻllaniladigan shakli 
pul shaklida dividend toʻlash
hisoblanadi. 
Qonunchilikka asosan dividendlar tovar koʻrinishida, ya’ni natural 
shaklda ham toʻlanishi mumkin. 
Avtomatik reinvestitsiyalash
aksiyadorlarga naqd pul shaklida 
dividend olish yoki uni qoʻshimcha aksiyalarga reinvestitsiya 
qilishdan birini tanlash huquqini taqdim etadi. Oxir-oqibatda korxona 
qoʻshimcha aksiyalar emissiyasini amalga oshiradi yoki ikkilamchi 
bozordan talab qilingan miqdorda oʻz aksiyalarini sotib oladi. 
Korxona uchun bunday toʻlov shaklining afzallik tomoni 
aksiyador tomonidan reinvestitsiyalash toʻgʻrisida qaror qabul 
qilingan holatlarda aksiyadorlik jamiyatining xususiy kapital doimiy 
manbasiga egalik qilishida namoyon boʻladi. Mulkdor uchun afzallik 
tomoni esa tezkor reinvestitsiya qilish imkoniyatida yoki aksiyadorlik 
jamiyati tomonidan aksiyalarni qayta sotib olish e’lon qilingan 
holatlarda aksiya bahosining oʻsishida kuzatiladi. 
Dividendlarni aksiya koʻrinishida toʻlash dividend toʻlovlari 
umumiy summasiga teng qoʻshimcha aksiyalarni mulkdorlar oʻrtasida 
taqsimlashni nazarda tutadi.
Misol koʻrib chiqamiz. 
Aksiyadorlik jamiyatining muomaladagi aksiyalar soni 1 000 000 
dona. Xoʻjalik faoliyati yakunlari boʻyicha 6 000 000 birlik miqdorida 

---

- 
292 - 
sof foyda olingan. 
P/E 
koʻrsatkichi
 
(aksiya bahosining bitta aksiyaga 
toʻgʻri keladigan foyda miqdoriga nisbati) 10 ga teng. 25 foizlik 
dividend aksiya koʻrinishida e’lon qilingan. Investor 120 ta aksiyaga 
egalik qiladi. Uning aksiyalar soni va ularning jami qiymati qanday 
oʻzgaradi? 
1. Dividend toʻlashdan oldin: 
EPS = 6 000 000 / 1 000 000 = 6 birlik. 
P/E=P/6,0 = 10, 
bundan
 P=
60
 
birlik har bir aksiyaga. 
Aksiya paketi boʻyicha jamlangan qiymat 60 x 120 = 7200 birlik. 
Dividend toʻlangandan soʻng (25 foiz aksiya): 
NS = 1 000 000 x 1,25 = 1 250 000 dona. 
EPS 
= 6 000 000 / 1 250 000 = 4,80 birlik.