Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

10 000 birlik pul mablagʻining yillik oddiy 10%, 15% va 20%lik 
stavka boʻyicha kelgusi qiymati 
 
Kunlar 
0 
60 
120 
180 
240 
300 
360 
420 
Kelgusi 
qiymat 
(r=10%) 
10000 10164,38 10328,77 10493,15 10657,53 10821,92 10986,30 11150,68 
Kelgusi 
qiymat 
(r=15%) 
10000 10246,58 10493,15 10739,73 10986,30 11232,88 11479,45 11726,03 
Kelgusi 
qiymat 
(r=20%) 
10000 10328,77 10657,53 10986,30 11315,07 11643,84 11972,60 12301,37 
Aynan yuqorida keltirilgan jadval ma’lumotlari asosida 10 000 
birlik pul mablagʻining yillik oddiy 10%, 15% va 20%lik stavka 
boʻyicha oʻsish grafigini keltiramiz (5.1-rasm).
5.1-rasm.
Oddiy foizlar boʻyicha oʻsib borish grafigi
9000,00
9500,00
10000,00
10500,00
11000,00
11500,00
12000,00
12500,00
13000,00
0
60
120
180
240
300
360
420
480
Kelgusi qiymat (r=10%)
Kelgusi qiymat (r=15%)
Kelgusi qiymat (r=20%)

---

- 
74 - 
Oddiy foizlar boʻyicha diskontlash 
Oddiy foiz stavkalariga bogʻliq ravishda qisqa muddatli 
moliyaviy operatsiyalarni tahlil qilish jarayonida diskontlashning 
ikkita metodi – matematik va tijorat diskontlashlar qoʻllaniladi. 
Birinchi holatda joriy qiymatni aniqlash me’yori sifatida oʻsib borish 
jarayonida qoʻllaniladigan 
r 
stavkadan foydalaniladi. Tijorat 
diskontlashida esa joriy qiymatni aniqlash me’yori sifatida hisob 
stavkasi (keyingi oʻrinlarda 
d 
simvolidan foydalaniladi) qoʻllaniladi. 
 
Matematik diskontlash 
Matematik diskontlash pul mablagʻlar oʻsib borishini aniqlashga 
teskari tartibda 
FV, r, n 
koʻrsatkichlari oldindan aniq boʻlgan holda 
PV 
miqdorini aniqlash tartibini anglatadi. Bunda qabul qilingan 
belgilashlarni hisobga olgan holda 
r 
stavka boʻyicha diskontlash 
formulasi quyidagi koʻrinishda boʻladi: 
𝑃𝑉 =
𝐹𝑉
(1+𝑟×
𝑡
𝑉
)
.
(4.4) 
FV 
va 
PV 
oʻrtasidagi, ya’ni kelgusi qiymat va joriy qiymat 
oʻrtasidagi farq 
diskont
deb ataladi. Bunda foydalaniladigan joriy 
qiymatni aniqlash me’yori 
r 
dekursiv foiz stavkasi deb yuritiladi. 
Misol koʻrib chiqamiz.
Nominal qiymati 100 birlikka teng boʻlgan, 90 kundan keyin qop-
lanadigan, talab qilinadigan daromadlilik me’yori 12% boʻlgan 
kuponsiz obligatsiyani sotib olish uchun investordan qancha mablagʻ 
toʻlash talab etiladi? 
Odatiy foizlardan foydalanilsa: 
PV = 100/(1+0,12x90/360) = 97,087 birlik. 
Aniq foizlardan foydalanilsa: 
PV = 100/(1+0,12x90/365) = 97,12 birlik. 
 
Tijorat diskontlash 
Diskontlashning bu metodi xorijiy amaliyotda asosan veksellarni 
banklarda hisobga olishda, shuningdek, ayrim holatlarda qisqa 
muddatli bank kreditlari berishda qoʻllaniladi. Uning mazmunini 

---

- 
75 - 
operatsiya boʻyicha hisoblanadigan foizlar summasining muddat 
oxirida qaytarib olinadigan summa tarkibida aks etishida koʻrishimiz 
mumkin. Bu jarayonda 
d 
hisob stavkasi qoʻllaniladi. Hisob stavkasi 
boʻyicha diskontlash formulasi quyidagi koʻrinishga ega: 
𝑃𝑉 = 𝐹𝑉(1 − 𝑑 × 𝑛) = 𝐹𝑉 (1 − 𝑑 ×
𝑡
𝑉
).
(4.5) 
Hisob stavkasi boʻyicha diskontlash jarayonida ham vaqt bazasi 
sifatida 360/360, 365/360 yoki 360/365 foiz aniqlash shakllaridan 
foydalaniladi. Bunda foydalaniladigan 
d 
joriy qiymatni aniqlash 
keltirish me’yori antisipativ foiz stavkasi deb yuritiladi.
Misol koʻrib chiqamiz. 
100 000 birlik qiymatga teng oddiy veksel 90 kundan keyin 
toʻlash sharti bilan bankda hisobga olindi. Bank hisob stavkasi 15%. 
Veksel egasi oladigan summani aniqlang. 
PV = 100 000 x (1 – 0,15 x 90/360) = 96 250 birlik. 
Mos ravishda bank tomonidan 
100 000 – 96 250 = 3750
birlik 
bank foydasi sifatida hisobga olinadi. 
Mazkur amaliyotdan koʻrinib turibdiki, 
d 
stavkaning belgilanishi 
natijasida bank diskont koʻrinishida daromad oladi, veksel egasi esa 
bankdan veksel nominalidan past summani oladi. 
Diskontlashning ikkala koʻrib chiqilgan usullarining qoʻllanishi 
bir-biriga nisbatan turli natijalarni keltiradi. Bu holat 
d=r 
da ham 
shunday. Grafikdan koʻrinib turibdiki, 
d 
hisob stavkasi 
r
odatiy 
stavkaga qaraganda diskontlanayotgan summani bir muncha tezroq 
kamaytirish imkonini beradi (5.3-jadval). 
5.3-jadval