Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

 
5.2. Oddiy foizlarda pul mablag
ʻ
larining vaqt
bo
ʻ
yicha qiymatini aniqlash
Qoidaga koʻra oddiy foizlardan qisqa muddatli, bir yil yoki undan 
kam 
muddatlarda 
oʻtkaziladigan 
moliyaviy 
operatsiyalarda 
qoʻllaniladi. Bunday holatda har bir davr uchun foiz hisoblashda baza 
sifatida shartnomadagi dastlabki summa olinadi.
Oddiy foizlar boʻyicha oʻsish hisoblanishi
Umumiy holda yillik oddiy foiz stavkalari boʻyicha mablagʻlar 
kelgusi qiymati quyidagi formula boʻyicha hisoblanadi: 
𝐹𝑉 = 𝑃𝑉(1 + 𝑟 × 𝑛)
, (4.1) 
bu yerda FV – kelgusi qiymat; 
PV – joriy qiymat; 
n – davr (yillar soni); 
r – foiz stavkasi. 
Amaliyotda qisqa muddatli operatsiyalar davomiyligi odatda bir 
yildan kam boʻladi. Bunday holatda operatsiya amalga oshiriladigan 
muddat quyidagi shaklda aks ettiriladi: 
𝑛 =
𝑡
𝑉
, (4.2) 
bu yerda t – operatsiya oʻtkaziladigan kunlar soni; 
V – vaqt bazasi (yil kunlari soni 360, 365 yoki 366). 
Operatsiya muddati aniqlashtirilgan holda kelgusi qiymatni 
quyidagi formula bilan aniqlash mumkin: 
𝐹𝑉 = 𝑃𝑉 (1 + 𝑟 ×
𝑡
𝑉
).
(4.3) 
Odatda operatsiya muddatini aniqlash jarayonida uning 
boshlanish va tugash kunlari bir kun hisoblanadi. 
Tahlil oʻtkazish jarayonida vaqt bazasi (V) sifatida qulaylik uchun 
shartli ravishda moliya yili 360 kun (12 oy 30 kundan)dan iborat deb 
olinadi. Bunday baza boʻyicha hisoblanadigan foizlar odatiy yoki 

---

- 
72 - 
tijorat foizlari deb yuritiladi. Aniq foizlarda esa vaqt bazasi 
olinayotganda haqiqatdagi yil kunlari soni 365 yoki 366 kun olinadi. 
Misol koʻrib chiqamiz. 
10 000 birlik qiymatga teng mahsulot 30 kunga toʻlov kafolati 
olingan holda xaridorga tijorat krediti tarzida berildi. Kredit boʻyicha 
yillik foiz stavkasi 30%. Shartnoma boʻyicha muddat yakunlangach 
xaridordan qancha mablagʻ olinadi? 
a) Odatiy foizdan foydalangan holda hisoblaymiz: 
FV = 10 000x(1+0,30x(30/360)) = 10250 birlik
; 
b) aniq foizlardan foydalangan holda hisoblaymiz: 
FV = 10 000x(1+0,30x(30/365)) = 10 246,57 birlik. 
Oʻz navbatida, operatsiya davomiyligi muddati 
t
oy boʻyicha 
olinganda shartli ravishda 30 kun yoki oy boʻyicha haqiqatdagi kunlar 
soni olinadi.
Shunday qilib, t va V parametrlariga bogʻliq holda operatsiya 
muddati quyidagi variantlarda hisoblanishi mumkin: 
-
365/365 – operatsiya amalga oshiriladigan kunlarning aniq 
soni va yil boʻyicha haqiqatdagi kunlar soni; 
-
365/360 – operatsiya amalga oshiriladigan kunlarning aniq 
soni va moliya yili (12 oy 30 kundan iborat deb olinadi); 
-
360/360 – operatsiya amalga oshiriladigan kunlarning 
taxminiy soni (bir oy 30 kunga teng deb qabul qilinadi) va moliya yili 
(12 oy 30 kundan iborat deb olinadi). 
Odatiy foizlar (360/360) tahliliy hisob-kitoblarda foydalanish 
uchun juda qulay. Bu jihat ularning koʻplab rivojlangan davlatlar, 
xususan AQSH va Yevropa mamlakatlari amaliyotida qoʻllanilishi 
bilan izohlanadi. Oʻzbekiston amaliyotida asosan operatsiya 
oʻtkaziladigan kunlar aniq soni va moliya yili (365/360) amaliyotda 
qoʻllaniladi. Rossiya Federatsiyasi amaliyotida esa aniq foizlar 
(365/365) qoʻllaniladi. 
Aniq foizlarni formula boʻyicha hisoblash operatsiyalar oʻtkazila-
digan kunlarning haqiqatdagi sonini aniqlashni talab etadi. Bunda 
foizlar boʻyicha ma’lumotlar aks etgan maxsus jadvallardan yoki 
kompyuter dasturlaridan, masalan Microsoft Excel dasturidan 

---

- 
73 - 
foydalanish tavsiya etiladi. 10 000 birlik pul mablagʻining yillik 10%, 
15% va 20%lik stavka boʻyicha kelgusi qiymati quyidagi jadvalda 
keltirilgan (5.1-jadval). 
 
5.1-jadval