O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

6.2. Mehnatga haq to‘lashning shakllari va tizimlari hamda ularni 
hujjatlashtirish 
Mehnatga haq to‘lashda ishning sifatini, ishlab chiqarish normalarini 
bajarilishini hisobga olish va ish haqi hisoblashning ma‘lum tartibini belgilash zarur. 
Demak, korxonada mehnatga haq to‘lashni tashkil etish biri-biriga bog‘liq bo‘lgan 
uchta elementlar bilan aniqlanadi: tarif tizimi, mehnatni normalashtirish va mehnatga 
haq to‘lash shakllari. Sifat jihatidan mehnat tarif tizimi bilan baholanadi, sarflangan 
mehnat miqdori normalashtirish bilan hisobga olinadi, ish haqi hisoblash tartibi esa 
mehnatga haq to‘lash shakllari bilan aniqlanadi. 
Ishchilar mehnatiga haq to‘lashda tarif setkasi asos bo‘lib hisoblanadi. Тarif 
setkasi ishlovchilarning malakasi, mehnatga haq to‘lash shakli va mazkur sohaning 
xalq xo‘jaligidagi ahamiyatini inobatga olgan holda tuziladi. Тarif tizimiga 
quydagilar kiritiladi: 
- 
bir soat yoki bir kunlik mehnatiga to‘lanadigan haq miqdorini belgilovchi tarif 
stavkasi; 
- 
haq to‘lashda ish va ishchilarning (malakasi) turli razradlari orasidagi 
munosabatlarini ko‘rsatuvchi tarif setkasi; 
- 
tarif-malakaviy ma‘lumotnoma. Uning yordamida tarif setkasiga binoan ish va 
ishchining razradi aniqlanadi. 
Oddiy ishlar 1-razradli ishchining tarif stavkasi bilan to‘lanadi. Mehnat 
malakasi darajasiga, ya‘ni belgilangan tarif razryadi va tarif koeffitsiyentiga, qarab 
qolgan razradlarning tarif stavkalari bu razraddan ortiq bo‘ladi. Тarif razradi har bir 
ishlab chiqarish operatsiyasiga, har bir ish turiga tayinlanadi, shuning uchun ish 

---

132 
bajarish normalarini hisobga olgan holda, ishbay ish haqini hisoblab topishda tarif 
stavkasidan foydalaniladi. 
Mehnatga haq to‘lash shakli, mukofotlar, qo‘shimcha haqlar, rag‘batlantirish 
to‘lovlari, kasaba uyushma qo‘mitasi bilan kelishilgan holda, ish beruvchi tomonidan 
qabul qilinadigan jamoa shartnomasi bilan belgilanadi. Davlatning tarif stavkalari va 
okladlari korxonada ishchilarning malakasiga, kasbiga, ular tomonidan bajariladigan 
ishlar sharoitining murakkabligiga qarab baza sifatida foydalanilishi mumkin. 
2006 yil 1 noyabdan boshlab byudjеtdan moliyalashtiriladigan muassasasalar, 
tashkilotlar va korxonalarning xodimlari mеіnatiga haq to‘lash 
O’
zR VMning 2006 
yil 26 oktyabrdagi 218-sonli 
q
arori bilan tasdi
q
langan Yagona tarif sеtkasi (YaTS)ga 
asosan amalga oshiriladi. U 
o’
z ichiga 22 tarif razryadini oladi va tarif 
koeffitsiеntlari or
q
ali turli xil razryaddagi ish va ishchilar (malaka) 
o’
rtasidagi 
mеіnatga іa
q
t
o’
lash nisbatini namoyon etadi (6.1 -jadvalga qarang). 
2008 yil 16 noyabrdan boshlab yagona tarif sеtkasi bo‘yicha boshlang‘ich 
(nolinchi) razryadning minimal miqdori oyiga 28040 so‘mni tashkil qiladi (O‘zR 
Prеzidеntining 22.10.2008 yildagi "2008 yilning 16 noyabrdan boshlab ish іaqi, 
pеnsiyalar, stipеndiyalar va ijtimoiy nafaqalar miqdorini oshirish to‘g‘risida"gi 
Farmoni).
6.1-jadval.