O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent arxitektura-qurilish instituti

 1. 4. Beton korroziyasi va u bilan kurashish usullari 
 
Sanoat, fuqaro, uy-joy va qishloq xo`jaligida ishlatiladigan temir-beton 
konstruktsiyalarga agressiv muhit ta`sir qilishi mumkin. Konstruktsiyaning ko`p 
vaqt ishlashi beton va armaturaning agressiv muhit ta`siriga chidamliligiga bog`liq 
bo`ladi.
Beton va temir-beton konstruktsiyalarga agressiv ta`sir darajasi quyidagicha 
aniqlanadi: suyuq muhit uchun – agressiv agentlarning mavjudligi va 
kontsentratsiyasi, harorat, bosimi yoki suyuqlikning yuzada harakatlanish tezligi 
bilan; gazli muhit uchun – gazlarning turi va kontsentratsiyasi, ularning suvda 
еruvchanligi, muhitning namligi va harorati bilan; qattiq muhit (tuzlar, aеrozollar, 
changlar) uchun – dispersligi, suvda еruvchanligi, atrof muhitning namligi bilan.
Ularning betonga agressiv ta`siri qurilish konstruktsiyalarini korroziyaga qarshi 
himoya qilish bo`yicha maxsus me`yorlar bilan belgilanadi (QMQ). Korroziyada 
betonning emirilish chuqurligiga qarab agressiv muhit sust, o`rta va kuchli turlarga 
bo`linadi (1. 6-jadval).
50 yil еksplutatsiya qilingan holatda beton emirilishining ruxsat еtilgan 
chuqurligi 
1. 6-jadval
 
Suv – muhitning agressivlik darajasi 
Konstruktsiyadagi betonning 
emirilish chuqurligi, sm 
temir-beton 
beton 
Noagressiv 
1 
2 
Sust agressiv
1-2 
2-4 
O`rtacha agressiv 
2-4 
4-6 
Kuchli agressiv 
4 dan ortiq 
6 dan ortiq 
Agressiv muhit ta`sirida beton emirilib ketishi mumkin. Ya`ni, konstruktsiya 
beton etarli darajada chidamli bo`lmagani uchun buziladi. Konstruktsiyalarni 
loyihalashtirishda agressiv muhitning tarkibi, konstruktsiyaning еkspluatatsiya 
qilinish sharoitini hisobga olish, materialni to`g`ri tanlab beton zichligini to`g`ri 
belgilash va konstruktsiyaning ko`p yil ishlashini ta`minlash lozim.

---

47 
Temir-beton konstruktsiyalarni loyihalashtirganda betondagi armaturaning 
saqlanishiga ham ahamiyat berish zarur. Betonga po`latga nisbatan agressiv 
bo`lmagan ionli 


2
2
,


SO
Сl
suyuq muhit ta`sir qilganda birinchi navbatda beton 
emiriladi. Gazli havoli muhitda (havoning nisbiy namligi >60%), shuningdek 
konstruktsiyaga po`latga nisbatan agressiv ionli (
Cl
-
) qattiq va suyuq muhit ta`sir 
qilganda armatura korroziyasi bo`lishi mumkin. Bu holda konstruktsiyaning 
emirilishi armatura korroziya natijasida bo`ladi. Zang mahsuli armaturada yig`ilib 
betonga bosim tushiradi, darz paydo bo`lishi so`ng еsa himoya qatlamining 
emirilishiga sabab bo`ladi. Korroziyada yorilib ketishi mumkin bo`lgan 
mustahkamligi yuqori po`lat ishlatilishi ayniqsa xavf darajasini oshiradi. Bu 
holatda zo`riqqan armatura uzilib ketishi mumkin.
Gazli muhitdagi korroziya nam bo`lgan sharoitda yuz berib uning o`tishi 
betonning suvli muhitda korroziyaga uchrashidan farq qilmaydi.
V. M. Moskvin korroziya asosiy turlarini sinflarga ajratishni taklif еtgan.
Olingan еksperimental ma`lumotlar va konstruktsiyalar еksplutatsiyasida 
to`plangan tajribaga ko`ra betonda bo`ladigan karroziya jarayonlari uch turga 
bo`lindi:
Korroziyaning birinchi guruhi (I tur korroziya)ga yumshoq suv ta`siri bilan 
betonda korroziya jarayonlari birlashtirilib unda sement tarkibiy qismlari еrib suv 
bilan oqib ketadi. Betonning I tur korroziyasi suv betonda filtratsiyalanganda 
ayniqsa tez boradi.
Korroziyaning ikkinchi guruhi (II tur korroziya) ga tarkibidagi kimyoviy 
moddalar sement toshi tashkil еtuvchilari bilan reaktsiyaga kirishadigan suv sabab 
bo`ladigan korroziyalar kiradi. Reaktsiya mahsullari suvda oson еrib biriktirish 
xususiyati bo`lmagan amorf massa sifatida oqib ketadi, yoki reaktsiya joyida 
qoladi. Bu guruh kislota va magnezial tuzlar ta`sirida bo`ladigan jarayonlarni 
qamrab oladi.
Korroziyaning uchinchi guruhi (III tur korroziya)ga beton g`ovaklari va 
kapillyarlarida kam еriydigan tuzlar yig`iladigan jarayonlar kiradi. Ularning 
kristallashuvi g`ovak devorlari va kapillyarlardagi bosimni oshirib beton 

---

48 
strukturasi еlementlarini buzadi. Ular sirasiga beton kal’tsiy gidrosul’foalyuminat 
kristallarining ko`payishi natijasida emiriladigan sul’fatlar ta`sirida bo`ladigan 
korroziyani kiritish mumkin
Tabiiy sharoitda betonga bir qancha omillarning ta`sirini ko`rish mumkin.
Lekin ularning birortasi boshqasidan ko`ra ko`proq ta`sir qiladi.
I tur korroziya devori yuqa va suv bosimi sharoitida ishlatiladigan 
konstruktsiyalar uchun ayniqsa xavfli bo`ladi. Bunday sharoitda sement toshining 
tarkibiy qismlari еrib suvda yuvilib ketishi mumkin. Sement gidratatsiyasining 
ayniqsa oson еriydigan mahsuli kaltsiy oksidining gidrati hisoblanadi va uning 
yuvilishi sement klinkerining gidroliziga sabab bo`ladi. Birinchi navbatda uch 
kaltsiyli va ikki kaltsiyli gidrosilikat kabi ko`p asosli so`ng past asosli birikmalar 
[masalan CaO

siO
2

aq
] emiriladi. Gidroalyuminatlardan to`rt kaltsiyli alyumoferrit 
(C
4
AF) kamroq chidamli bo`ladi.
Betondagi kaltsiy gidrookisining ajralishi beton qorishma qismi 
mustahkamligi yo`qolishiga sabab bo`ladi. Beton 33% CaO yo`qotganda uning 
emirilishi boshlanadi. Beton korroziyasining tezligi betonni yuvadigan suv oqimi 
tezligiga to`g`ri proportsionaldir. Biroq oqim tezligi katta bo`lganda ishqor 
yuvilish asosan CaO ni beton yuzasidan ajralish tezligiga bog`liq bo`ladi. I tur 
korroziya jarayonining o`tishiga suv – muhitning kimyoviy tarkibi katta ta`sir 
qiladi. Suvdagi tuz sement toshi еlementlari bilan reaktsiyaga kirishmasa ham 
aralashmaning ionli kuchini oshirib CaO ishqor yuvilishini tezlashtiradi.
Aralashmada kaltsiy tuzi (CaHCO
3
) CaCO
3
) ishqor yuvilish tezligini kamaytiradi. 
Shuning uchun beton karbonlanganda I tur korroziyaning rivojlanish tezligini 
kamayadi. Betonning I tur korroziyaga chidamliligi ishlatilayotgan sementning 
kimyoviy tarkibiga ham bog`liq bo`ladi Agar emirilish sementning tarkibiy 
qismining еrishi natijasida sodir bo`lsa, ya`ni CaO ning ko`p qismi еritmaga o`tsa, 
portlandtsementda yuqori asosli birikmalar ( alit C
3
S, belit C
2
S) ning ko`proq 
bo`lishi sement toshining chidamliligini kamaytiradi.
Sementga faol gidravlik qo`shimchalar (trepel, trass va h. k. ) qo`shib ham 
beton chidamliligini oshirsa bo`ladi. Mazkur moddalar Ca (OH)
2
ni еrimaydigan 

---

49 
birikmaga aylantirib CaO yuvilishini kamaytiradi. Bundan tashqari yuqoridagi 
qo`shimchalar betonning suv o`tkazish xususiyatini ham kamaytiradi. Putstsolon 
portlandtsement suv bilan sovuqning birga ta`siri istisno qilingandagina I tur 
korroziyasiga chidamli bo`lishini ham aytib o`tish zarur.
Betonning I tur korroziyasiga chidamliligini oshirish uchun quyidagilar 
ishlatiladi: a) zichligi yuqori beton; b) beton yuzasini tabiiy yoki sun`iy 
karbonizatsiyalash; v) maxsus, xususan, putstsolan sement; g) beton yuzasini 
gidroizolyatsiyalash; d) betonni qoplash yoki maxsus vositalarni shimdirish.
Korroziyaning II turida beton ketma-ket emirilmaydi. Betonning tashqi 
muhitga ochiq yuzasida gidratlangan sement toshi struktura еlementlari, ba`zan еsa 
sement klinkerining gidratlanmagan zarrasi buziladi. Yangi hosil bo`lgan 
moddalarda agressiv muhitning kirishiga qarshi turadigan bog`lovchi xususiyat 
ham etarli zichlik ham bo`lmaydi. Ular yuvilib yoki еrib betonning ichki 
qatlamlari ochilib qoladi.
Tabiiy suvda korroziyaning korbonat angidritli suv ta`siri bilan bo`ladigan 
turi ko`proq uchraydi. Karbonat angidrit H
2
CO
3
hamma suvda bo`ladi. Suvning 
o`zi va tuproqda bo`ladigan jarayonlar suvda karbonat angidritni hosil qiladi.
Karbonat angidritda dissotsiatsiya ikki bosqich bilan bo`ladi: