O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
The Physiology of Industry
(New York: Kelley and Millman, 1956), p. vi. 267 omillar o‗sishiga izn berishga to‗lov, 3) yaxshilash va tuzatish uchun to‗lov. Hobson ularni ―foydasiz narsa‖ deb atagan. Zamonaviy sanoat iqtisodiyoti ishlab chiqarish hajmini namoyon qiladi. Turli omillarni tuzatish uchun to‗lovlar yetarliligiga qaraganda u ko‗proq bozor baholash omillarining kelishuv jarayoni, u qaysi omillar foydasiz narsalarni qabul qilishini aniqlaydi. Hobson yer samarasiz narsalarni qabul qilishini tasdiqladi, bunga uning tabiiy tanqisligi sabab bo‗ladi. Chunki uning bosh kelishuv imkoniyati va sun‘iy tanqisligini monopol kuchlar keltirib chiqargan. Daromadning tengroq bo‗lishi, ishchilar uchun yagona balandroq maoshlar berish, faqatgina maoshnigina emas, balki ishchilar ish unumdorligini ham oshirish kerak. Shuningdek, yaxshiroq tenglik iste‘molni o‗stirib, tejamkorlikni kamaytiradi. Bu orqali iqtisodiyot tushkunlikning oldini oladi. Hobson bu fikrida ortodoksal nazariyaga qarshi holatiga asoslanib, mamnun bo‗lmadi. U qiymat tizimining ortodoksal nazariyadagi ma‘nosiga asosiy va keskin qarshi fikr bildirishni davom ettirdi. Hobsonning fikriga ko‗ra ortodoksal nazariya noto‗g‗ri yondashuvga ega. Hobson biz qiymatlarda ifodalangan narxlardan farq qiluvchi inson qiymatlarini va bozor narxlari kabi bir xil bo‗lmagan inson foydasini ham hisoblashimiz kerak, deb ta‘kidlaydi. Bu tahlilarda Hobson zamonaviy ijtimoiy yordam nazariyasini iqtisodiyotni bilmagandek qabul qiladi, ta‘minlash-qiymat tomoniga ham, talab-foyda tomoniga ham murojaat qilingan. Uning talab qismi tahlillari Veblenning asarlari ta‘sirida bo‗lgan; u ko‗zga ko‗ringan iste‘mollar va sotuvchilik san‘atini zamonaviy iqtisodiyotda sinab ko‗rish orqali behuda sarflash paydo bo‗lishini ko‗rsatib bergan. Hobsonning yechimi hukumat aralashmaslik soyosati yondashuvini yo‗q qilgan va foyda zamonaviy iqtisodiyot tabiatining mo‗ljali bo‗ldi. ―Sanoatimiz me‘yoriy jarayonlarida to‗g‗ri yo‗nalgan ijtimoiy nazoratni shaxsiy foyda qidirish omili o‗rniga ishlatish ijtimoiy qayta qurishning har qanday sog‗lom tizimida muhim hisoblanadi‖ 69 . Hobsonning bu qisqacha fikri uning ortodoksal nazariyaga qarshi bildirgan kuchli fikridan biroz ko‗proq edi. U Sayning qonunini rad etdi. Bo‗linishning ortodoksal nazariyasiga e‘tiroz bildirdi, ijtimoiy 69 John A. Hobson, Work and Wealth (New York: Maxmillan, 1914), p. 293. 268 yordamning talabga javob bermaydigan me‘yori uchun qiymat tizimini tashkil etdi, ortodoksal nazariyaning me‘yoriy-pozitiv bo‗lishini ham rad etdi, axloqiy muhokama qilishni iqtisodiy tahlil qilishga qo‗shishni taklif qildi. Jamiyatda foyda omili salbiy natijalarga egaligini ko‗rsatib berdi va yuqoridagilarning hammasini aralashmaslik siyosati yakuni sifatida ko‗rsatdi. U ko‗plab asosiy noortodoksal mutafakkirlarning qismatini boshidan o‗tkazdi: u ortdoksallar tomonidan nazorat qilingan akademik jamiyatda qo‗lga kiritgan xizmatlariga befarq emasdi. Uning g‗oyalari yaxshilab ko‗rib chiqilmasdan rad etildi. Keyinchalik Keyns Sey qonunini rad etganidan so‗ng u ortodoksal pozitsiadan ketdi, uning rivojlanishiga muvofiq ravishda Hobson ham o‗zgardi. 1936-yilda u Hobsonning Sanoat psixologiyasi asarini maqtadi. Bu kitob yaqin ellik yillar ichidagi birinchi va ko‗p jildli kitoblarning eng ahamiyatlisi edi. U ortodoksal guruh a‘zolariga qarshi g‗ayrat va dadillik bilan kurashishga harakat qildi. Mister Hobson harakatdan charchamadi, lekin bu baribir foydasiz bo‗ldi. U mukammal bo‗lishiga qaramay bugun unutilgan, mohiyatan bu kitobni nashr qilish iqtisodiy fikrlardagi bir davrdir 70 . Keyns e‘tiroz bildirishni davom ettirdi, u Hobsonni talabga javob bermaydigan iste‘mol nazariya- chilarining noortodoksal iqtisodchilarining muhim guruhiga tegishli deb ta‘kidladi. Ko‗plab noortodoksal yozuvchilar qatori Hobsonning ichki mohiyatni tushunishi uni barqaror boshqarmadi. Shunday qilib hozirgi ortodoksal nazariyada Hobsonga tegishli ko‗zga tashlanadigan muhim jihat yo‗q. U ortodoksal iqtisodchilar gilam ostini supurishni rejalashtirgani kabi muammolarni namoyish qildi. Va nihoyat, bu muammolar aytilganda Hobson fikrlari e‘tiborga olinmay, iqtisodchilar tomonidan boshqa yechim taklif etildi. Shunga qaramay Hobson Britaniya iqtisodiy siyosatiga muhim ta‘sir ko‗rsatdi, uning g‗oyalari Mehnat partiyasiga ruhiy ta‘sir ko‗rsatishda ustunlik qila boshladi. Sanoatni ijtimoiy nazorat qilishi va barcha xizmat dasturlari bilan birga II jahon urushi davrida Britaniya Mehnat partiyasining dasturiga Jon A. Hobsonning iqtisodiyot fani manba sifatida olindi 71 . 70 J. M. Keynes, The General Theory of Employment, Interest, and Money (London: Maxmillan, 1936), pp. 364-365. 71 ―History of Economic Thought‖ Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|