O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Muhokama uchun savollar
1. Neoliberalizmning kelib chiqish sababi va uning keynschilikdan farqi? 2. Neoliberalizmning asosiy belgilari nima? 3. ―Ordoliberalizm‖ deganda nimani tushunasiz? 4. F.Xayek inson erkinligini qanday tavsiflaydi? 5. F.Xayekning markaziy rejalashtirish tizimiga bo‗lgan muno- sabati? 6. V.Oykenning ―iqtisodiy tizim‖ tiplarini tushuntirib bering. 7. L.Erxardning iqtisodiy islohotlarining muvaffaqiyatli chiqishiga sabab nima? 8. ―Ijtimoiy bozor xo‗jaligi‖ tushunchasini birinchi bo‗lib ilmiy muomalaga kim kiritgan? 286 XIV BOB. XALQARO SAVDO NAZARIYALARI 14.1. Mutlaq ustunlik nazariyasi Adam Smit turli mamlakatlarda tovarlarni ishlab chiqarishda mutlaq xarajatlardagi farq xalqaro savdo rivojlanishining asosini tashkil etadi, degan tezisni asoslab berdi. Unga ko‗ra ba‘zi mamlakatlar boshqa mamlakatlarga nisbatan tovarlarni kam xarajat sarflab, samarali ishlab chiqaradi. Boshqacha qilib aytganda, ushbu mamlakatlar mazkur tovarlarni ishlab chiqarishda mutlaq ustunlikka ega. Mutlaq ustunlik yuqori mehnat unumdorligida va tovarlarni ishlab chiqarishga ketadigan kam xarajatlarda namoyon bo‗ladi. A. Smit savdoni sun‘iy ravishda cheklab qo‗yishga qarshi chiqdi va qaysi mamlakatning mahsuloti arzon bo‗lsa, o‗sha mamlakat bilan savdo qilishning afzalligi to‗g‗risida aytib o‗tadi. Masalan, A.Smit qayd qilib o‗tganidek: ―Agar Fransiyaning vinosi Portugaliya vinosidan yaxshi va arzon bo‗lsa yoki uning gazlamasi Germaniya gazlamasidan yaxshi bo‗lsa, unda Buyuk Britaniya uchun o‗ziga kerakli chet el vinosi va gazlamasini Portugaliya yoki Germaniyadan emas, balki Fransiyadan sotib olish foydali‖. Shuningdek, Shotlandiyada uzum yetishtirish shart emas, chunki u yerda vino Portugaliyaga nisbatan 30 barobar qimmat. Vino qayerda arzon bo‗lsa uni o‗sha yerdan sotib olish maqsadga muvofiq. A.Smitning asosiy g‗oyasi – mutlaq xarajatlar g‗oyasidir. Unga ko‗ra mutlaq xarajatlari kam bo‗lgan mamlakatlardan tovarlarni import qilish, ishlab chiqarish xarajatlari past tovarlarni esa (ularni xarid qilayotganlarga nisbatan) eksport qilish kerak. A.Smitning tasdiqlashicha, har xil sun‘iy ta‘sir ko‗rsatish va qarshiliklarga qaramasdan ikki mamlakat o‗rtasida savdo aloqalarining olib borilishi tabiiy, normal hol hisoblanadi, u doimo foydali, garchi har ikkilasi uchun foyda hamisha bir xil bo‗lmasa ham. ―Har bir aqlli oila boshlig‗ining qoidasi shundan iboratki, chetdan sotib olishdan ko‗ra, uyda tayyorlash qimmatga tushadagan narsalarni uyda tayyorlamaslikka harakat qilish. Tikuvchi o‗ziga etik tikishga harakat qilmaydi, balki uni etikdo‗zdan sotib oladi. Etikdo‗z o‗ziga kiyim tikishga urinmaydi, balki tikuvchining xizmatiga murojaat qiladi‖. 287 A.Smit bo‗yicha bu qoida bir butun mamlakat uchun qo‗llanilishi kerak. Agar qandaydir bir xorijiy mamlakat bizni muayyan tovar bilan, uni o‗zimizda ishlab chiqarishga nisbatan ancha arzon narxda ta‘minlashi mumkin bo‗lsa, biz birmuncha ustunlikka ega bo‗lgan sohalarda ishlatilayotgan sanoat mehnati mahsulotining ma‘lum qismi uchun ushbu tovarni undan sotib olish ancha foydali. Aynan shuning uchun mahsulotlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashuvini tanlashda, A.Smit bozorning roliga katta e‘tibor bergan bo‗lishiga qaramay, u ushbu masalani ko‗rib chiqishda mamlakatning tabiiy (ob-havo sharoiti, ba‘zi bir tabiiy resurslarga ega bo‗lish va b.) va qo‗lga kiritilgan (odatda, texnologik ishlab chiqarish bilan bog‗liq bo‗lgan) ustunliklarini hisobga olishni zarur, deb hisoblaydi. Eksport qiluvchi mamlakat qachonki, mutlaq ustunlikka ega bo‗lgan tovarlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan bo‗lgandagina tashqi savdodan yuqori foyda ko‗rishi mumkin. Lekin A.Smitning bu nazariyasida barcha tovarlarni ishlab chiqarishda bir yoki bir necha mamlakatlar mutlaq ustunlikka ega bo‗lsa, bunday vaziyatda qanday bo‗ladi, degan savol ko‗rib chiqilmagan. Mazkur nazariya, agar mamlakatlar tovarlarni ishlab chiqarishda hech qanday mutlaq ustunlikka ega bo‗lmasa, ular xalqaro savdoda qatnashishi mumkinmi, degan savolga ham javob bermaydi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|