O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

 
Rikardo va iqtisodiy siyosat 
Rikardo o‗z davridagi iqtisodiy muammolarni yechishga harakat 
qildi, u bug‗doy narxini tushirish, ijara narxlarining ko‗tarilishi, 
Angliyadagi 
ishlab 
chiqarish 
va qishloq 
xo‗jalik 
o‗rtasidagi 
aloqadorlikni asoslab berish bilan shug‘ullandi. Ushbu holatda eng 

---

123 
asosiy masala bu xalqaro savdoni nazorat qilishda siyosiy manfaatdor 
taraflarni taqqoslash edi. Yer egalari erkin savdo, unda xarajatlar 
erkinligi tarafdori bo‗lsa, Britaniya sanoat vakillari esa ko‗plab qishloq 
xo‗jaligi mahsulotlari va arzon xomashyoni import qilish tarafdori 
bo‗ldi.
Rikardo siyosati keyinchalik faqatgina sog‗lom iqtisodiy 
rivojlanishgagina 
emas, 
balki 
qator 
iqtisodchilarning 
siyosiy 
qarashlarining shakillanishiga ham o‗z ta‘sirini ko‗rsatdi. Rikardo 
modeli tarmoqlar o‗rtasidagi sabab-oqibat bog‗lanishlarini tahlil qilishda 
amaliyotchilar tomonidan keng foydalanildi. Rikardo uslubi (yuqori 
abstrakt darajadagi) va uning siyosatga nisbatan yondashuvlari oxir-
oqibatda keyingi iqtisodchilar uchun dasturulamal vazifasini o‗tadi.
 
Rikardoning iqtisodiy kelishuv predmeti 
Rikardo iqtisodiyotning asosiy konsepsiyasida burilish yasadi. 
Adam Smit xalqlar boyligini aniqlashda merkantilist g‗oyalariga 
tayandi, ammo Rikardo iqtisodiyotning asosiy maqsadi kapitalistlar va 
ishchilar o‗rtasida daromadlarni taqsimlashni tartibga solish qonunini 
o‗rganish, deb hisoblagan. 
Tyurgo, Styuart, Smit, Sismondi va boshqalarning asarlarida 
ijara, foyda, ish haqi va boshqa tabiiy ma‘lumotlar berilgan bo‗lsa, 
siyosiy iqtisod muammolari: daromad va uni taqsimlash qonunlari ilmiy 
tahlil qilinmagan edi
23
.
Rikardo daromadlarni taqsimlash funksiyasiga to‗liq kirishib, uni 
tizimda makroiqtisodiyotning bir qismi sifatida tan oldi. Uningcha bu 
yerda uch sinf muammosi yotadi, bular: kapitalistlarning foyda olishga 
qiziqishi, yer egalarining renta olishi, ishchilarning ish haqi olishi. 
Kapitalistlarning aksiyadan oladigan daromadini tushintirish uchun 
daromad, foiz, renta va ish haqi nazariyalari yaratildi. Xuddi Smit kabi 
Rikardo ham mikroiqtisodiy darajada ish olib bordi (lekin Rikardoning 
ko‗p nazariyalari, jumladan, aholi nazariyasi, ish haqi fondi ta‘minoti, 
kadrlar, narxlar umumiy darajasi va iqtisodiyotning qisqa va uzoq 
muddatli barqarorligi kabilar makroiqtisodiy masalalardir). Xususan, 
daromadlarni taqsimlashda narxlarning davriy o‗zgarishiga to‗xtalib 
23
David Rikardo, Siyosiy iqtisod va Soliq tog‟risida
David Rikardo Ishlari va Yozishmalari. David Rikardo, bu ERI. 
Pero Sraffa va M. H. Dobb, men (Kembrij: Press Kembrij universiteti, 1953), p. 6. 

---

124 
o‗tdi. Umuman olganda daromadlarni taqsimlash funksiyasi zamonaviy 
iqtisodiyotning makro va mikro darajadagi oddiy ko‗rinishi, 
makroiqtisodiyot nazariyasining esa bir qismidir. Shunday bo‗lsada, u 
tomonidan ilgari surilgan qiymatning mehnat nazariyasi nisbiy 
narxlarning shakllanishiga tayanch nuqta bo‗ldi. Boshqa tomondan 
Maltus va Rikardoning iqtisodiyotning makroiqtisodiy barqarorlik 
g‗oyalari pravoslav cherkov tomonidan qariyb bir asrga yopib qo‗yildi.