O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

 
Nazorat va muhokama uchun savollar 
 
1. Takrorlanuvchi hisoblash jarayoni deb qanday jarayonga aytiladi? 
2. Takrorlanuvchi hisoblash jarayonlarining algoritmi qanday qismlarni o‗z 
ichiga oladi? 
3. Takrorlanuvchi jarayon tanasi va takrorlanish o‗zgaruvchisi haqida 
tushuncha bering.
4. Takrorlanuvchi hisoblash jarayonlari algoritmlarining turlarini aytib bering. 
5. Avval sharti tekshiriladigan takrorlanish jarayonini tashkil qilish tartibini 
tushuntirib bering. 
6. Sharti keyin tekshiriladigan takrorlanish jarayonini tashkil qilish tartibini 
tushuntirib bering. 
7. Parametrli takrorlanish jarayoni qanday xususiyatlarga ega?

---

106 
11-bob. MURAKKAB TAKRORLANUVCHI HISOBLASH JARAYONLARNI 
DASTURLASH 
 
11.1. Murakkab takrorlanuvchi hisoblash jarayonining tushunchasi.
11.2. Ma’lumotlar massivi haqida tushuncha.
11.3. Massiv elementlarini saralash bo‘yicha dasturlarni tuzish.
11.4. Massivda eng kichik elementni izlash algoritmining dasturi.
 
11.1. Murakkab takrorlanuvchi hisoblash jarayonining tushunchasi 
 
Agar takrorlanish jarayonlarining tanasi takrorlanish strukturasidan tashkil 
topgan bo‗lsa, u holda bunday takrorlanish ichma-ich joylashgan yoki murakkab deb 
ataladi, ya'ni boshqacha qilib aytganda, bitta takrorlanish ichiga bir yoki bir necha 
boshqa takrorlanishlar kirsa murakkab tarkibli takrorlanishli dasturlar hosil bo‗ladi.
Boshqa takrorlanish jarayonlarini o‗z ichiga olgan takrorlanish tashqi sikl deb 
ataladi. 
Takrorlanish jarayonlarini ichida joylashgan takrorlanish ichki sikl deb ataladi. 
Murakkab sikllarda quyidagi talablar bajarilishi zarur. 
ichki sikl tashqi sikl ichida to‗liq yotishi kerak; 
tsikllar bir-biri bilan kesishmasligi kerak; 
tsikl ichiga tashqaridan to‗g‗ridan-to‗g‗ri kirish mumkin emas; 
tsikl parametrlari har xil identifikatorlar bilan belgilanishi kerak. 
Masala: 
n
i
n
j
j
i
S
1
1
2
)
(
ko‗rinishidagi yig‗indi va ko‗paytmalar ishtirok etgan 
formula bo‗yicha S ning qiymatini hisoblash algoritmini tuzish talab etilsin. 
Buni biz yuqorida tanishgan yig‗indini hisoblash algoritmi yordamida 
hisoblashimiz mumkin. Buning uchun
i
j
j
i
P
1
2
)
(
deb belgilasak, u holda
n
i
P
S
1
yozuvga ega bo‗lamiz. hisoblash algoritmi quyidagi tartibda amalga 
oshiriladi. S ga 0 boshlanhich qiymat beriladi, i - parametri bo‗yicha sikl ochiladi. P 

---

107 
ga 1 qiymat beriladi, undan keyin j-parametri bo‗yicha sikl ochiladi. Ichki sikl 
hisoblanadi, ichki sikl tugagandan keyin tashqi sikl (i-bo‗yicha) hisoblash ya'ni 
S=S+P amalga oshiriladi. Sikl irekursiyadan (olinadigan natijadan foydalanib keyingisini hosil qilish) foydalanib 
ichma-ich joylashgan siklik jarayondan qutilish mumkin. 
Masalan: 
n
i
i
i
S
1
)!
1
2
(
yig‗indini hosil qilish algoritmini tuzish uchun 
1
2
1
)!
1
2
(
i
j
j
i
deb yozib olinadi. U holda, 
n
i
i
j
j
i
S
1
1
2
1
/
ga ega bo‗lamiz.
Bu esa yig‗indi va ko‗paymani hisoblash algoritmini qo‗llashga keltiriladi.
Bu operator ichma-ich joylashgan sikl jarayoni bo‗lib, n ning katta qiymatlari 
uchun hisoblash ko‗p vaqt talab etadi. i- ning har bir qiymati uchun ichki siklda 
arifmetik amallar soni oshib boradi. Bu kamchilikdan qutulish uchun rekursiyani 
qo‗llaymiz T=1!=1 deb olsak, bu holda T=(2i+1)!=1*2…….(2*i)*(2i+1) ga ega 
bo‗lamiz. 
Misol. 
Y=K 2+3A hisoblansin. 
K=1- 5 h=1
A=2- 10 h=2 
Program kap (input,output); 
Var k,a,y:integer; 
Begin
For k: =1 to 5 do 
Begin
a:=2 ; 
While a<=10 do
Begin 
Y:=k*k+3*a; 
Writeln ('k=',k: 3:3; ' a= ',a: 3 : 3; ' y= ', y :3:3); 
a:=a+2; 

---

108 
end;
end;
end.