O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot univеrsitеti r. D. Alladustov, A. J. Xo„jamurodov

5. Moliya bozorlarida xalqaro moliya institutlarining 
faoliyati va roli 
Umuman olganda, xalqaro moliya tashkilotlari – bu jahon moliyasining 
integrallashgan faoliyat sohasi bo‗lib, jahon va milliy moliya bozorlari orqali 
iqtisodiy, moliyaviy, savdo, ijtimoiy jabhalarda jahon globallashuvi yo‗lida amalga 
oshiruvchi moliyaviy institutlar hisoblanadi. Bunday institutlarga Birlashgan millatlar 
tashkiloti (BMT) huzuridagi Jahon banki, Xalqaro moliya korporatsiyasi, 
Umumjahon savdo tashkiloti, Xalqaro valyuta fondi kiradi. shular qatorida boshqalari 

---

101 
ham mavjud: Yevropa banki, Osiyo banki, Xalqaro hisob-kitoblar banki (BIS), 
Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti (IHRT), IOSCO va h.k. Xalqaro 
darajadagi transmilliy korporatsiyalar, xoldinglar, moliya-sanoat guruhlari hozirda 
sanab o‗tilgan tashkilotlar bilan birga jahon moliya bozorining asosiy 
qatnashchilaridan hisoblanadi. Ularning har biri o‗ziga mos faoliyatni amalga 
oshirish maqsadida moliya bozorlarida faoliyat yuritadi.
Xalqaro moliya institutlari faoliyatining maqsadi, vazifalari, funksiyasi, 
faoliyat mexanizmi, hossa va xususiyatlari evaziga moliya bozorlari tarkibida alohida 
segment – xalqaro kapitali va xizmatlari bozori faoliyat yuritadi va rivojlanadi. 
Bunda ular davlatlarning kredit-pul, budjet-soliq, investitsiya, emissiya siyosatlarini 
yuritilishida, demak davlat va o‗zlarining hamda boshqa subyektlarning moliyaviy 
instrument-lari va resurslari bilan bog‗liq operatsiyalar institutlari va ma‘lum 
ma‘noda xalqaro regulyator, xalqaro moliyaviy resurslar va instrumentlar 
akkumulyatori va mos ravishda yirik investitsiyalar manbai, institutsional investor, 
professional emitent va vositachi sifatida namoyon bo‗ladi.
Shunday qilib, xalqaro moliya institutlari umuman jahon iqtisodiyotida, 
xususan moliya bozorlarida quyidagi rollarni bajaradi:
- jahonda globallashuv jarayonlari rivojlanishini ta‘minlovchi va davlatlarning 
bozorlariga tashqi omil sifatida ta‘sir ko‗rsatuvchi institutlar;
- jahon moliya bozori qatnashchilari sifatida valyuta, kredit, boshqa moliyaviy 
instrumentlar va resurslar bilan bog‗liq operatsiyalar bo‗yicha professional tarzda 
faoliyat yurituvchi institutlar;
- davlatlar tomonidan mamlakatda monetar (kredit-pul) va budjet-soliq (fiskal) 
siyosatlarini xalqaro globallashuv qonuniyatlariga mos iqtisodiy va ijtimoiy o‗sishi 
yo‗lida uyg‗unlikda ta‘minlashga yordam beruvchi institutlar;
- xalqaro miqyosda regulyativ normalarni belgilovchi institutlar;

---

102 
- xalqaro darajadagi moliyaviy resurslar va instrumentlar akkumulyatori, yirik 
xalqaro investitsiyalar manbai;
- xalqaro darajadagi institutsional investor;
- xalqaro qimmatli qog‗ozlar emitenti.
Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkilotining (IHRT) qimmatli bozorlari 
faoliyatini standartlashtirishga oid xalqaro o‗ttizlik guruhi tavsiyalarini (2003 yildan 
boshlab ularning soni 1985-yildagi 9-tadan 20-taga etgan) keltirish joiz. Bu tavsiyalar 
(quyidagi jadvallarga qaralsin) asosan xalqaro hisob-kitoblarni, savdo operatsiyalari 
va depozitar hisoblarni samaradaorligini oshirishga va ko‗proq standartlashtirishga, 
risklar darajasini pasaytirishga yo‗naltirilgan bo‗lib har bir mamlakatda markaziy 
depozitariyni bo‗lishini ko‗zda tutadi.