O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Savdoni rag‘batlantirishning maqsadlari 
 
Savdoni rag‘batlantirishning turli xil usullari turlicha maqsadlarga 
javob beradi. Savdo korxonasi yangi xaridorlarni jalb etish, doimiy 
mijozlarni taqdirlash va tasodifiy foydalanuvchilarning takroriy xaridlari 
sonini oshirish uchun rag‘batlantirishga murojaat qiladi. Savdoni 
rag‘batlantirish bo‘yicha tadbirlar birinchi navbatda, tovarning narxi 
pastligi, uning foydaliligi, yoki «bonuslari»ga e’tibor berib, o‘z nuqtayi 
nazarini tez-tez o‘zgartirib turadigan qo‘nimsiz xaridorlarni qaytarishni 
ko‘zlaydi va ularni o‘ziga jalb etadi ham. Bir xil belgili tovarlarni 
bozorda sotilishini rag‘batlantirish savdoni keskin qisqa muddatli 
o‘sishiga olib kelishi mumkin, lekin kompaniyaning bozordagi ulushi 
o‘sishiga uncha sezilmaydigan darajada ta’sir qiladi. 
Savdoni rag‘batlantirish bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqaruvchiga 
ham, iste’molchiga ham qator foyda keltiradi. Ishlab chiqaruvchilar talab 
va taklifning qisqa muddatli o‘zgarishlariga xaridorlarning turlicha 
segmenti ostida dasturlarini yo‘naltiradi, narxlarni qanchagacha yuqori 
baholay olishi va preyskurant narxiga nisbatan realizatsiya qilish narxida 
qanchalik savdo qilish imkoni bo‘lishini (narxni har qanday vaqtda 
chegirma taklif qilgan holda pasaytirish mumkin) belgilab beradi. 
Iste’molchilar o‘zlari uchun yangi bo‘lgan tovarni olib ko‘rishga (tatib 
ko‘rishga) intiladi, bunda ularning narx bilan tanishish imkoni (unga 
ishonchi) orta boradi. Savdoni rag‘batlantirish bo‘yicha tadbirlar arzon 
narxda va narxini ancha kamaytirib, sotuvchi do‘konlar kabi chakana 
savdoning turlicha shaklini sinab ko‘rishga imkon beradi. Chakana 
savdo uchun savdoni rag‘batlantirish bu tovarlarni o‘zaro bir-birini 
to‘ldiruvchi kategoriyalar bilan sotish usulini kengaytirish hamdir 
(masalan, tort uchun aralashma narxini pasaytirish bilan shirinlikka talab 
oshishini hisobga olish mumkin. Shuningdek, iste’molchilarni bir 
do‘kondan ikkinchisiga o‘tkazib yuborish ham mumkin). 
Asosiy masalalardan biri reklama va savdoni rag‘batlantirishni 
qo‘shish bilan qisqa va uzoq muddatli masalalar tengligiga erishishdir. 
Reklama, qoidaga ko‘ra ma’lum tovarning uzoq muddatli afzalligini 
ta’minlashga yo‘naltirilgan, biroq ana shu boshqalaridan afzal, deb 
topilgan markaga nisbatan rag‘batlantirish susayadimi, degan savolga bir 
xil javob yo‘q. Shubhasiz, markaga qiziqishni istisno tarzida arzon 
narxlarda, kuponlarda, bonuslarda sotish taklif qilinatyogan tovarni 
xaridorlar ko‘z oldida qadrsizlanishiga olib keladi. Biroq uzil-kesil 
xulosa chiqarishdan oldin narxga doir rag‘batlantirish va qo‘shimcha 
ustuvorlik berish asosida rag‘batlantirish farqini ko‘rib chiqish zarur. 

---

335 
Taniqli markadagi tovarni sotish vaqtining 80 % dan ortiq muddatda 
pasaytirilgan narxda sotish yuz bersa, bu katta tavakkalchilik xavf 
hisoblanadi. 
Barqarorlik nuqtayi nazariga ega xaridorlar raqobatchilarning 
foydali takliflariga odatda, e’tibor bermaydi. Shuningdek, narxni 
rag‘batlantirish tovar kategoriyasidagi savdo hajmi umuman barqaror 
o‘sishiga yordam bermaydi. Tadqiqotlar natijasiga ko‘ra rag‘batlanti-
rishning 1000 dan ortiq hodisasida, ulardan faqat 16 % o‘zini qoplagani 
aniqlandi. Bozor ulushi uncha katta bo‘lmagan kompaniyalarning 
savdoni rag‘batlantirishning turli xilidan foydalanishi maqsadga 
muvofiqligi ma’lum, chunki ularning reklama xarajatlari bozor yetakchi-
liklari xarajatlariga taqqoslab bo‘lmaydigan darajada. Sotuvchilarga 
stimul (rag‘bat)lar taklif qilmay turib, ularni peshtaxta yonida turishga 
ko‘ndirish, iste’molchini taqdirlamay turib, sinov uchun xarid qilinishini 
hisobga olish qiyin. Bozor ulushini kengaytirish maqsadida ikkinchi 
darajali o‘yinchilar narx raqobatiga tez-tez murojaat qiladilar, lekin 
yetakchilar uchun bunday siyosat samarasiz, chunki ularning o‘sishi 
tovar kategoriyasi umumiy kengayishiga asoslangan. Natijada ko‘plab 
qadoqlangan iste’mol tovarlari ishlab chiqaruvchilar savdoni rag‘bat-
lantirish vositalarini o‘zlari xohlaganidan katta hajmda qo‘llash 
zaruratini his qiladilar. 
Savdoni rag‘batlantirish maqsadlari marketingni ushbu tovar 
bo‘yicha asosiy ilgari surish maqsadlariga mos holda kelib chiqadi. 
Iste’molchilarni rag‘batlantirish maqsadlari orasida tovarlarning katta