O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Tez-tez xarid uchun taqdirlash dasturi. Mukofotlarni kompaniya tovarlarini yoki 
xizmatlarini doimiy sotib oladigan iste’molchilarga berishni ko‘zda tutadigan dastur. 
Sovrinlar (tanlovlar, aksiyalar, o‘yinlar). Sovrin – bu xarid natijasida pul summasini, 
sayohat yoki tovar sotib olish imkoni. Tanlovga artistlar eng yaxshisini tanlab oladigan 
iste’molchilar ishlari qo‘yiladi. Aksiyalar iste’molchilar o‘z ismlari va boshqa 
ma’lumotlarini xabar qilib, uyida ishtirok etishlarini ma’lum qilishlarini talab etadi: 
g‘oliblar tasodifiy ravishda tanlanadi. O‘yin davomida har bir xaridi davomida biror narsa 
oladi. Bu Bingo o‘yini uchun raqam, so‘z tuzish uchun harflar v.b. bo‘lib, uni sovrin 
olishiga yordam beradi. 
Doimiy mijozlarni rag‘batlantirish. Pul yoki boshqa chegirmalar sotuvchi yoki 
ularning guruhi tomonidan mutanosib holda belgilanadi. 
Bepul sinab (sotib) ko‘rish. Keyinchalik sotib olinishini hisobga olib, tovarni bepul 
sinab (totib) ko‘rishni taklif etish 
Kafolatlar. Sotuvchining tovar ma’lum vaqt davomida iste’molga yaroqliligi va aks 
holda sotuvchi tovar sifatini tiklashi yoki sotib olgan xaridorga pulni qaytarishi haqida 
yozma yoki og‘zaki kafolati 
Qo‘shma rag‘batlantirish. Ikki yoki undan ortiq savdo markalari (kompaniyalar) ta’sir 
etishni kuchaytirish uchun kuponlar, kompensatsiyalar yoki tanlovlar taklif etib 
birlashadilar. 
Kesishgan rag‘batlantirish. Bitta savdo markasi boshqa, raqobatlashmaydigan 
markadan ilgarilash uchun foydalanadi. 
Savdo joyida ekspozitsiyalar va namoyishlar. Tovarlarni sotib olish va sotish 
joylarida o‘tkaziladigan savdo ekspozitsiyalari (stendlari) va namoyishlar 

---

337 
Iste’molchilarni rag‘batlantirish uslubini tanlash 
 
Iste’molchilarni rag‘batlantirishning asosiy usullari 12.1-jadvalda 
keltirilgan. Biz ishlab chiqaruvchilar va chakana savdo sotuvchilari 
tomonidan rag‘batlantirishni farqlaymiz. Birinchisiga misol qilib 
sanoatda tarqalgan mavjud avtomobillarning qiymati, sinov sayohati va 
xarid qiluvchilarga kreditlashning foydali shartlari kabi rag‘batlan-
tirishni ko‘rsatish mumkin. Ikkinchisiga narxlar, kuponlarning (sotuv-
chilar nomidan) pasayishi, tanlovlar, bonuslar kiradi. Shuningdek, 
rag‘batlantirish usullari ularning ustuvor savdo markasiga ta’siri 
bo‘yicha ham bo‘lish mumkin. Bir guruhga tovarlarning bepul 
namunalari, doimiy xarid uchun taqdirlash, ma’lum tovarni sotib olish 
bilan bog‘liq kuponlar (agar ular reklama murojaatlariga kiritilgan 
bo‘lsa) va bonuslar uchun foydali takliflar yordamida ustuvorlikni 
shakllantirishga ko‘maklashuvchi vositalar kiradi. Boshqa guruhga bir 
xil narxda hajmning oshishi, tovar bilan bog‘liq bo‘lmagan bonuslar, 
reklama konkurslari va aksiyalar, sotib olingan tovar narxining bir 
qismini narxini qaytarishga takliflar, chakana savdo bo‘yicha kompen-
satsiyalar kabi ustuvorlikni shakllantira olmaydigan rag‘batlantirish 
vositalari kiradi. Xulosa qilish mumkinki, savdoni rag‘batlantirish 
reklama bilan birgalikda olib borilsa, ancha samarali bo‘ladi. 
Tadqiqotlar natijasidan ko‘rinadiki, o‘tkazilgan faol reklama bilan 
qo‘shib o‘tkazilgan narxni rag‘batlantirish savdo hajmini 19 % ga, savdo 
joyida reklama va stendli savdo – 24 % ga oshgan. 
12.2-jadval