O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Savdo (o‘tkazish) bozori tahlili. Bu bo‘lim birinchi navbatda 
ishlab chiqilishi kerak, chunki boshqa bo‘limlar, masalan, “Ishlab 
chiqarish faoliyati”, “Moliya”, “Bozor” bo‘limida ko‘rsatilgan 
ma’lumotlarga asoslanadi. 

---

114 
Savdoning bo‘lg‘usi bozori tahlili – biznes-reja tayyorlashning eng 
muhim bosqichlaridan, bunday ishdan mablag‘ni ham, kuchni ham 
ayamaslik kerak. Tajribalar ko‘rsatadiki, vaqti kelib, barbod bo‘lgan 
ko‘pchilik tijorat loyihalarining sababi bozorni sust o‘rganish va uning 
sig‘imini yaxshi baholay olmaslik bilan bog‘liq bo‘lgan. 
Bozorning jozibadorligi (jalb etuvchanligi)ni baholashda quyidagi-
larni ko‘rsatish muhim: 
- korxona tovar (xizmat)lari realizatsiyasi amalga oshiriladigan 
hududni; 
- bozorning natural va qiymat ko‘rinishida ifodalangan sig‘imini; 
- bu bozorning o‘sishga yoki turg‘unlikka moyilligini; 
- bozorning asosiy segmentlari o‘lchamlarini; 
- bozorning diversifikatsiyalanganligi; 
- bozorning narxlarga, xizmat ko‘rsatish darajasiga, tashqi omillar 
o‘zgarishiga ta’sirchanligi; 
- davriylikka moyillikni; 
- mavsumiylikka moyillikni; 
- yetkazib beruvchilarning tuziladigan bitimlar xarakteriga ta’sir 
etishi. 
Firmangizning strategik holati tahlili quyidagi tariflarni ko‘zda 
tutadi: 
- raqobatchilarni; 
- raqobatchilar egallab olgan bozorning ulushini; 
- bozorning taxmin qilinadigan ulushini; 
- bozorning asosiy segmentlarini qamrab olinishini; 
- ta’minotchilar bilan munosabatlar xarakterini; 
- rejalashtirilayotgan mahsulotning sotilishi bashoratini. 
Dasturning bu bo‘limini tuzishda tadbirkor o‘ta obyektiv bo‘lishi, 
bozorning holati haqidagi xulosalarini o‘tkazilgan marketing tadqiqotlari 
natijasida olingan ishonchli ma’lumotlarga asoslanishi kerak. Mutaxas-
sislar marketing dasturi (biznes-reja) tuzuvchilarda savdo (o‘tkazish) 
bozori imkoniyatlariga, sotish bashoralariga nisbatan ortiqcha optimizm-
ni ta’kidlaydilar. Potensial investorlar savdo bozorini baholashlarini 
so‘ralganda, ko‘pincha, ularga “savdo bozori cheklanmagan”, – deya 
standart javob berishadi. 
“Taklif qilinayotgan tovarning qadri nihoyatda baland, uni korxona 
ishlab chiqarishi bilan iste’molchilar xarid qiladi”, – degan ishonch 
chuqur ildiz otgan. Ishlab chiqaruvchi uchun esa yoqimli tashvish – 
foydani sanab olishgina qoladi”. 

---

115 
Bunday o‘ziga ishonch – bizning yaqin o‘tmishimizdagi, hamma 
narsa o‘ta taqchil bo‘lgan paytdagi qayg‘uli sarqit. Shundan beri ko‘p 
narsa o‘zgardi va savdo imkoniyatlari sezilarli yomonlashdi. Iste’mol va 
resurslar bozori tadqiqotlarining ko‘rsatishicha, iqtisod qayta ishlab 
chiqarishning talabning jiddiy pasayishi bilan xarakterli klassik inqiroz 
chizig‘iga kirib qoldi, demak, tarmoq bozorlari miqdori ham toraydi. 
Tadbirkorlar tomonidan bozorni ustuvor baholanishining yana bir 
sababi bor: bu ularning narsalar holatini o‘ta bezab ko‘rsatishga, 
biznesning ehtimoliy istiqboli yo‘lidagi hiylasi. Biroq bu zararli, 
ishonchni yo‘qotishiga xizmat qiladigan holat.