O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Ulgurji savdo – tovar va xizmatlar sotilishi bo‘yicha faoliyat-
larning hamma turini: qayta sotish maqsadida ularni kim sotib oladi, 
professional foydalanish yoki biznesda foydalanish kabilarni o‘z ichiga 
oladi. Ulgurji sotuvchilar ishlab chiqaruvchilarga tovarlarni ko‘plab turli 
xil savdo korxonalariga va ishlab chiqarish iste’molchilariga samarali 
yetkazib berish, transportirovka qilish, omborga joylashtirish, moliya-
lashtirish, tavakkalchilikni qabul qilish, savdoni rag‘batlantirish kabilar-
da yordam beradi. 
Ulgurji savdo funksiyasini quyidagilar amalga oshira oladi: ishlab 
chiqaruvchining iste’mol bozorida 40 % atrofida ulgurji savdoni ta’min-
lovchi savdo idorasi yoki filiali, tijorat ulgurji firmalari (50 % atrofida 
aylanma; agentlar va brokerlar (umumiy ulgurji aylanmaning 10 %). 
Savdo idoralari odatda, savdo bozorlari yaqinida joylashadi va tovar 
zaxiralarini saqlaydi. Filiallar savdo bilan ham, saqlash bilan ham 
shug‘ullanadi. Savdo idoralari va tayyorlovchi filial orqali ulgurji savdo, 
agar iste’molchilar geografik jihatdan bir joyga yig‘ilgan va shuningdek, 
mahalliy ulgurji sotuvchilar bilan kelishish imkoni bo‘lmasa yoki bozor 
infratuzilmasi rivojlanmagan bo‘lsa, foydali hisolanadi. 
Mustaqil ulgurji tijorat tashkilotlari o‘zlari ish olib boradigan ham-
ma tovarlarga mulkchilik huquqini sotib oladi va sotuvdan keladigan 
foyda hisobiga faoliyat yuritadi. Ulgurji tashkilotlar xizmat ko‘rsatish-
ning to‘liq yoki cheklangan sikliga ega bo‘lganlaridan farqlanadi. 
Xizmat ko‘rsatishning to‘liq sikliga ega ulgurji sotuvchilar tovar 
zaxiralarini saqlash, sotuvchilar bilan ta’minlash, kreditlash, tovarni 
yetkazib berishni ta’minlash kabi xizmatlarni ko‘rsatadi. O‘z xarakteriga 

---

297 
ko‘ra ular ulgurji sotuvchilar yoki ishlab chiqarilgan tovarlarni 
tayinlangan joyga yetkazib beruvchi distribyutorlardir. 
Ulgurji sotuvchilar (dilerlar) asosan, chakana sotuvchilardan farqli 
ravishda ularga to‘liq xizmat ko‘rsatgan holda iste’mol tovarlarini 
sotadilar. 
Ulgurji savdo – umumlashgan vositachi hisoblanadi va ko‘pchilik 
vazifalarni bajaradi. Ulgurji savdoning ahamiyati: 
• chakana savdoga ishlab chiqarish firmalarning tor assortimentini 
kengaytirib taklif etadi; 
• katta hajmda tovar sotib olib, muomala xarajatlarini kamaytiradi; 
• yuqori malakali tovarshunos va marketologlar bilan tovarlar 
bozorini chuqur o‘rganadi; 
• tovarlarni saqlaydi va kerakli tovar zaxiralarini shakllantiradi; 
• ishlab chiqaruvchilar va chakana savdo o‘rtasida mustahkam 
aloqa bog‘laydi, ularga moliyaviy yordamlashadi va boshqalar; 
• ulgurji savdo bilan shug‘ullanuvchi maxsus tijorat firmalari - 
ulgurji savdo bazalari, omborlari va tovar birjalari shaklida, xususiy, 
hissadorlik, qo‘shma va davlat mulkiga asoslangan bo‘lishlari mumkin. 
Ulgurji savdo bazasi –mustaqil faoliyat ko‘rsatuvchi, maxsus ombor 
xo‘jaligiga va malakali xodimlarga ega bo‘lgan firma mavqeyida 
ishlaydi. U tovar assortimentlarini qabul qilish, saqlash va iste’molchi-
larga yetkazib berish jarayonini tashkil etadi. 
Tovar birjalarining ulgurji savdo bazalari faoliyatidan farqi, ular 
tovarlarni sotib olish va qayta sotish bilan shug‘ullanmaydi, ombor 
xo‘jaliklari ham yo‘q, ular faqat vositachilik qiladi. Agent va brokerlar 
vositachilik ishini bajaradi, ammo moddiy javobgarlikni bo‘yniga oladi. 
Ishlab chiqarishga mo‘ljallangan tovarlar distribyutorlari uni 
chakana sotuvchilarga emas, ustuvor ravishda ishlab chiqaruvchilarga 
sotadilar. 
Xizmat ko‘rsatish sikli cheklangan ulgurji savdo qiluvchilar o‘z 
mijozlariga kamroq xizmat ko‘rsatadilar. Ular tovarni naqd hisob-kitob 
bilan sotib oladigan, lekin xaridorga yetkazib bermaydigan ulgurji 
sotuvchilar.