O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

 
Jarayon 
bosqichlari 
Jarayon obyektlari 
Misollar namunalar 
Situatsion tahlil; imkoniyatlar, 
xavf-xatarlar, tashqi muhit 
Ish vaqti, ekologiya 
Rejalashtirish 
Kuchli-kuchsiz tomonlar Marketing, 
personal 
Maqsadlar, talab etilgan holat 
Xarajatlarni yopishga, bozor 
ulushi, tovar aylanmasi 
Qarorlar 
Strategiyalar: imkoniyatlarga 
yo‘naltirilganlik 
Kooperatsiya, liderlik narx-
navoda 
Amalga oshirish 
Bajarish vositalari: o‘tkazish, 
muvofiqlashtirish, 
optimallashtirish 
Marketing-miks budjet, reklama, 
rejasi 
Nazorat 
Natijalar: samarali yondashilgan, 
egiluvchan. 
Rivojlanish vaqti xodimlarning 
qoniqarligi. Shaxsiy kapitalning 
o‘sishi 

---

47 
Marketing funksiyalari evolyutsiyasi marketing bo‘yicha quyidagi 
mutaxassislarning zarurligini amaliyotda shakllantirdi. Taraqqiy etgan 
davlatlarda marketing sohasi bo‘yicha keng tarqalgan 10 ga yaqin 
mutaxassisliklar turli firma va kompaniyalarda yuqori ish haqi olib 
faoliyat ko‘rsatadilar. Bular reklama va omma bilan aloqalar bo‘yicha 
direktor – 500 - 4700 AQSh dollari, marketing bo‘yicha direktor -1000-
5300, marketolog – 800-1500, brend – menejer – 800-3000, reklama 
bo‘yicha menejer – 800-2000, omma bilan aloqalar - PR – 800-3000, 
media-planer – 700-2000, kreativ direktor – 1600-4000, media – bayer – 
800-2000, kopirayter – 700-1500AQSh dollarida maosh olishi mumkin. 
Marketingni boshqarish talabni boshqaruv jarayonida muam-
molarni hal etish, marketing faoliyatining samarali tadbirlarini o‘tkazish 
orqali ma’lum siyosatni olib borish, vaziyatli tahlil, maqsadlarni 
aniqlash, strategiyani ishlab chiqish, tartibga solish vositalarini tanlash, 
natijalarni nazorat va tahlil qilishdan iboratdir. Marketingni boshqarish-
ning asosiy mazmuni bu qarshi talab, talabning yo‘qligi, yashirin talab, 
pasayuvchi talab, doimy bo‘lmagan talab, to‘liq talab, ortiqcha talab, 
ratsional bo‘lmagan kabi talablarni boshqarish demakdir. 
Marketing-menejment konsepsiyasi tadbirkorlik faoliyatining asosiy 
g‘oyalar tizimi, instrumentariysi (yo‘llanmasi, vositalari), atrof-muhit 
tahlili va undan kelib chiqqan holda strategiyani ishlab chiqish, amalga 
oshirish va nazoratdir. Marketingni boshqarish konsepsiyasining asosiy 
elementlari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi: 
-Tadbirkorlik, atrof-muhit, madaniyat, siyosat, bozorlar, tarmoqlar, 
raqobatchilar. 
-Siyosatning shakllanishi (konsepsiya, model, maqsadlar, strategiya-
lar). 
-Siyosatni amalga oshirish (rejalar, budjet, marketing tadbirlari). 
-Siyosat nazorati (natijalar tahlili, obyektiv va subyektiv o‘zgarish-
larni tahlil qilish va baholash). 
Har qanday korxona yoki firmaning tarkibiy boshqaruv strukturasi 
uning faoliyat yo‘nalishini, ixtisoslashuvini, qo‘yilgan maqsadlarga olib 
borish yo‘lini belgilashda muhim ahamiyatga ega. Struktura ish joylarini 
va lavozimlarni belgilaydi. Firma o‘z ishlab chiqarish rejasi, mahsulot 
turi, qadoqlanishi, sotishni tashkil etishva sotuvdan keyingi xizmat kabi 
faoliyatiga qarab strukturasini tuzadi. Optimal tuzilgan, tizimga solingan 
struktura ko‘p jihatdan samaralifaoliyat garovidir. Funksional struktura 

---

48 
har bir boshqaruv pog‘onasida ma’lum vazifalarni bajarishni, bo‘limlar 
va boshqaruvbosqichlarida muvofiqlikni talabetadi. 
Tadbirkorlik sohasida marketing – menejment talab va taklif 
o‘rtasida yuzaga keladigan vaziyatlarni tartibga soluvchi mexanizm 
sifatida namoyon bo‘ladi. Iste’molchilar xulq – atvorini tahlil qilish 
natijasida faoliyatni tartibga solish, talabni boshqarish, yangi talab 
turlarini shakllantirish, o‘zgarib turuvchi konyunkturaga ta’sir ko‘rsatish 
marketing –menejmentning vazifasidir. 
Marketing-menejment samarasi faoliyatning iste’molchiga va 
bozorga yo‘naltirilganligi bilan belgilanib, marketing rejasida to‘g‘ri 
strategiya va taktika qo‘llanilishiga bog‘liq. 
Istiqbolni belgilash bosqichida yuqoridagi tahlil materiallari asos 
bo‘ladi. Xaridorlar va raqobatchilar xatti-harakatidagi tendensiyalar 
aniqlanib, yangi bozorlar, sotuv kanallari tanlanadi. Bo‘sh bozor 
segmentlarida faoliyat yuritish uchun yangi faoliyat turi bilan shug‘ul-
lanish ham raqobat afzalligini qo‘lga kiritishning samarali yo‘lidir. 
Strategik marketing bosqichida uzoq muddatga mo‘ljallangan 
rejalar asoslanadi. Iste’molchilar va bozor segmentlarini to‘g‘ri tanlash, 
bo‘sh bozor tokchasida o‘z ulishini shakllantirish firmaning uzoq vaqt 
mustahkam bozorni egallashiga yordam beradi. Firma o‘z raqobatchilari 
va savdo agentlari, tashkilotlari bilan samarali munosabatlarni 
shakllantirib, biz nimaga erishmoqchimiz, savoliga javob berishi kerak. 
Bu davrda tegishli marketing tadbirlari ishlab chiqariladi va amalga 
oshiriladi. Marketing – miksning elementlaridan qaysi biriga e’tibor 
kuchaytirilishi kerakligi aniqlanadi. 
Strategiya va marketing – miksni amalga oshirish bosqichida uning 
natijalari samarasi tahlil qilinib, nazorat va baholash ishlari olib boriladi. 
Firma o‘z maqsadiga erishdimi, talab va taklif o‘rtasidagi farqni qanday 
qilib tartibga solish, muvofiqlashtirish kerak, deb fikr – mulohazalar va 
konkret qarorlar qabul qilinadi. 
F.Kotlerning fikricha, marketing-menejment jarayoni quyidagilar-
dan iborat. 
-Bozor imkoniyatlari tahlili. 
-Maqsadli bozor segmentlarini tanlash. 
-Marketing kompleksini ishlab chiqish. 
-Marketing tadbirlarini amalga joriy etish. 
Marketing-menejmentda boshqaruv qarorlari quyidagi yo‘nalish-
larda bo‘lishi mumkin: 

---

49 
Tahlil. Tahlil bosqichida marketing elementlarining strategik va 
taktik muammolari tahlil qilinadi, bularga atrof – muhit, xaridorlar, 
raqobatchilar, savdo jarayoni kiradi. Tahlil natijasida firmaning mavjud 
sharoitda raqobatchilarga nisbatan kuchli va kuchsiz tomonlari tadqiq 
qilinadi va keyingi faoliyat yo‘nalishlariga o‘zgartirishlar kiritilishi, yoki 
taktik tadbirlar o‘tkazilishi va mavjud strategiyaga aniq o‘zgartirishlar 
kiritilishi mumkin. Bularga: 
- Marketing konsepsiyasi va axborot tizimini, benchmarking, 
marketing qarorlarini qo‘llab – quvvatlash, marketing tadqiqotlari holati 
tahlili.
- Marketing tashqi muhiti – makro va mikro muhit omillari 
tahlili. 
- Iste’mol bozorlari va xaridorlar xulqi — xarid qilish modeli, 
sotib olish haqida qaror qabul qilish, xaridorlar xulqiga ta’sir etuvchi 
omillar tahlili. 
- Korxonalar va tashkilotlar bozori tahlili, davlat korxonalari 
bozori tahlili (maktablar, kasalxonalar, bog‘chalar, ta’lim muassasalari 
va boshqalar). 
- Raqobatchilarni aniqlash, ularning soni, bozordagi ulushi, 
potensial imkoniyatlari, ular strategiyasi, kuchli va kuchsiz tomonlari, 
ular bilan o‘zaro ta’sir munosabatlari, iste’molchilarga va raqobat-
chilarga yo‘naltirilgan strategiya tahlili.