O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi urganch davlat universiteti «turizm» kafedrasi bekjanov d

Tayanch so‘z va iboralar
: 
Turoperator, turoperatorlik faoliyati, turpaket, turagent, 
ommaviy bozor turoperatorlari, maxsuslashgan turoperatorlar, initsiativ turoperatorlar, 
reseptiv turoperatorlar. 
Mustaqil nazorat qilish uchun topshiriq va savollar: 
1. Turizm bozorida turopereyting biznesining yuzaga kelishi nima bilan 
bog‗liq? 
2. Turoperator deganda nimani tushunasiz? 
3. Turagent va turoperator orasidagi asosiy farq nimadan iborat? 
4. Turizm faoliyatlarining qanday ko‗rinishlari sizga ma‘lum? 
5. Initsiativ va Reseptiv turistik faoliyat deganda nimani tushunasiz? 

---

11 
II.Mavzu. Turizm xizmat bozorida turoperatorlik faoliyatining asosiy funksiyalari 
Reja: 
2.1. Turoperatorning asosiy funksiyalari. 
2.2.Qabul qilish bo‗yicha turoperatorning asosiy funksiyalari. 
 
2.1.Turoperatorning asosiy funksiyalari. 
 
Turoperator firmada asosiy funksiyalar va ularni ketma – ket bajarilishi o‗z 
yurtdoshlarini xorijga safarini tashkil qilishda namoyon bo‗ladi. Belgilangan funksiyaga 
muvofiq turistlarning xorijga safarini tashkil etish texnologiyasi bosqichma-bosqich 
qo‗llanadi. Ana shu bosqichlarni tavsiflaymiz: 
1.Turistik safarni umumiy rejalashtirish, yo‗nalishni tanlash (tashrif buyuriladigan 
mamlakat), turizm turlari, turizmning sonli hajmi, safar davomiyligi va taxminiy sanasi, 
narx darajasiga yaqinroq xizmatlar to‗plami va klassikligi. Bu ko‗rsatkichlar bozor 
konyuturasi, maqsadli bozor potensialini baholash va turistik talablarni sigmentlash 
tahlili asosida aniqlanadi. Bunda yana turoperatorning moliyaviy, moddiy-texnik, 
odamlar va ma‘muriy resurslari hisobga olinishi kerak. 
2.Tegishli mamlakat (mamlakatlar)da mahalliy turoperatorlar bilan ular orqali 
turistlarga xizmat ko‗rsatish va qabulni tashkil qilish bo‗yicha hamkorlik o‗rnatish. Ular 
bilan qabul va xizmat ko‗rsatish aniq shartlari kelishib olinadi: 

qabul qilinadigan turistlarning umumiy soni, guruhlar soni va ularning son 
jihatdan tarkibi; 

guruh jo‗nab ketish va yetib kelish sanasi; 

marshrutlar va dasturlar (turistlarning sayohat kunlari bo‗yicha); 

ko‗rsatiladigan xizmatlar paketi (joylashtirish, ovqatlanish, uchrashuv va 
kuzatuv, ekskursiya va boshq.), ularning miqdori va sifatiy harakteristikasi; 

xizmat paketi bahosi; 

xorijiy tomon majburiyatlari, viza olishga yordamlashish, hisob- kitob 
shartlari, safarni bronlash va bekor qilish, sotilgan xizmatlarni bekamiko‗st 
bajarilishiga javobgarlik, reklamatsiya tartibi va boshqa mavjud shartlar. 
3.Xorijiy mamlakatda turistlarga xizmat ko‗rsatish shartlarini kelishib olish bilan 
birga turoperator milliy yoki xorijiy tashuvchilar bilan guruhlarni yoki individual 
turistlarni xalqaro tashish uchun zarur o‗rinlar bronlashtiradi. 
4.Shunday tarzda shakllangan turmahsulot (mahsulotlar)ni turoperator barcha 
vositalar imkoniyati bilan chiqish turizmning milliy bozoriga chiqarish choralarini 
ko‗radi. Shu maqsadda o‗z moliyaviy imkoniyatlaridan kelib chiqib, u imkoni bo‗lgan 
potensial haridorlar barcha kommunikatsiya vositalaridan foydalaniladi. Ommaviy 
axborot vositalarida reklama sotilishni rag‗batlanitirish, jamoatchilik bilan aloqa, 
bevosita marketing, taklif qilinayotgan turmahsulotga potensial haridor chorlashda 
reklama ta‘sirchanligiga erishish muhim. 
5. Bir vaqtning o‗zida turoperator o‗z turlarini vatandosh turistlarga sotish tizimini 
yaratish chora-tadbirlarini ko‗rishi kerak. Sotish hududi masshtabi va bozor talabini 
sigmentlashga bog‗liq holda ko‗p yoki kam sonda xususiy va tobe bo‗lmagan chakana 
turagentliklaridan foydalaniladi. Turoperator vazifasi – o‗z sotish tarmog‗i ishini faol 
ishlashga rag‗batlantirish, sharoit yaratish va o‗z turlarining sotilishi ustidan doimiy 
nazoratni ushlab turish. 
Turistik safarlarni tashkil qilishning yakuniy bosqichi turistlar bilan ishlash. U 
quyidagilardan iborat: 

---

12 
1) Haridorlarga taklif qilinadigan safar chog‗ida taqdim etilgan turlar haqida to‗liq 
axborotlar, xorijga sayohatni turistik tashkil qilish shartlari va turfirmaning o‗zi haqida 
ma‘lumotlar. Bu axborotlar haridorga u aniq turni sotib olishga qaror qilgunicha taqdim 
etiladi. Bunday axborotlar oddiy ommaviy axborot kanallari yoki haridorlarga turlarni 
sotuvchi turfirma xodimlari orqali yozma yoki og‗zaki tarzda yetkaziladi; 
2) Haridordan aniq turga buyurtma olingach, sotishni tasdiqlash undan 
turhujjatlarni rasmiylashtirish uchun to‗lov olinadi. Ko‗p hollarda bu funksiyani turagent 
bajaradi u turoperator bilan turlarning chakana sotilishi bilan shug‗ullanishga kelishib 
olgan bo‗ladi. Turist qo‗liga har ikki tomon imzolagan turning oldi-sotdi shartnomasi bir 
nusxasini, tur-1 shaklidagi yo‗llanmani, dasturlar, marshrut varaqasi (ichki turizm 
uchun), xalqaro uchastka safar uchun transport hujjatlarini, qabul qiluvchi firma uchun 
vaucher, sug‗urta shartnomasi va sug‗urta polisi, tanlangan mamlakatga sayohat 
xususiyatlari haqidagi eslatmani oladi. Turoperator turistning xorijga chiqish vizasi bilan 
bog‗liq masalalarni xorijiy konsullik bilan hal etish, rasmiylashtirishni zimmasiga oladi. 
3) Turistga sotilgan xizmatlarni turist xorijga jo‗nab ketgan payt (moment)dan 
boshlab kam-ko‗stsiz bajarilish uchun nazorat o‗rnatadi. Bu maqsadda turoperator 
turistlar berayotgan mamlakatdagi o‗zining vaqtinchalik vakilidan foydalanishi mumkin. 
Uning vazifasiga turistlar tomonidan sotib olingan xizmatlarni o‗z vaqtida kamchiliksiz 
bajarilishi, xorij tomonidan yo‗l qo‗yilgan nuqsonlarni tezda bartaraf etishni ta‘minlash 
kiradi. Ko‗zda tutilmagan vaziyatlar vujudga kelsa turistga yordam ko‗rsatadi. Xuddi 
shunday funksiyani turistlar guruhini xorijga turmarkazlarga kuzatib boradigan, u yerda 
mavsumiy vakillari bo‗lmagan turfirmalar xodimlari ham bajaradi. Mavsumiy vakillar va 
kuzatuvchi guruh qabul qiluvchi tomondan turistik xizmat ko‗rsatilishida ruy beradigan 
qoida buzilishlari haqida firmalari rahbarlariga xabar qilishadi, bu ishga doir muzokaralar 
chog‗ida prinsipial baholanadi. 
4) reklamatsiya ishlari, bundan ko‗zda tutilgan maqsadga erishishda yo‗l qo‗yilgan 
kamchilik yuzasidan turistlarning da‘volari va shikoyatlarni tartibga solish. Milliy 
turoperator vazifasi shundan iboratki, shikoyatlarni nisbatan oddiy yo‗llar bilan ko‗rib 
chiqadi, zarur bo‗lganda turistga yetkazilgan moddiy zararni undirib beradi.