O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

Ijtimoiy-mehnat sohasi 
ham xodimlarning ijtimoiy holati 
shakllanadigan, barqaror amalga oshiriladigan va o’zgaradigan aniq 

---

262 
ijtimoiy muammolar majmuidan iborat bo’lib, uni ham boshqarib borishi 
zarur.
Mehnatni boshqarish vazifalari jumlasiga, avvalo, ish samaradorligi 
va sifatini oshirish, iqtisodiyotni rivojlantirishning muvozanatliligi va 
mutanosibligini ta’minlash, mehnatdagi ijtimoiy-iqtisodiy tafovutlarni 
kamaytirib borish, insonni har tomonlama kamolga etkazish uchun shart-
sharoitlarni yaratish, mehnat jamoalarini rivojlantirish va boshqarishdagi 
ularning rolini oshirish kiradi.
Mehnatni boshqarish funktsiyalari — qo’yilgan maqsadlar va
vazifalarga erishish uchun boshqarish obyektlariga nisbatan amalga 
oshiriladigan harakatlar bo’lib, ular orqali mehnatni boshqarish mexanizmi 
ishga solinadi.
Mehnatni boshqarish jaraёni boshqaruv vazifalarini hal qiladigan real 
tizimi mavjud bo’lgan taqdirdagina amalga oshirilishi mumkin.
Bu tizimni ikki tomondan olib qarash mumkin. Bir tomondan olib
qaraganda, 
u 
mehnat 
sohasidagi 
boshqarish 
munosabatlarining 
yig’indisidir. Mazkur holda mehnatni boshqarish tizimining xodimlarni 
boshqarish, mehnat faoliyatini tashkiliy jihatdan ta’minlashni boshqarish, 
mehnat unumdorligi va sifatini boshqarish, mehnatga qiziqtirishni va 
mehnatni rag’batlantirishni boshqarish ijtimoiy mehnat munosabatlarini 
boshqarish funktsiyalari mavjud bo’ladi.
Boshqa tomondan qaraganda, mehnatni boshqarish tizimini tashkil 
etadigan maxsus xizmatlar mehnat va ish haqi bo’limi, mehnatni tashkil 
qilish bo’limi, kadrlar bo’limi, xodimlarni boshqarish xizmati mehnatni 
boshqarish institutsional shaklining bo’g’inlaridir.
16.2. Mehnatni boshqarish turlari va usullari 
Mehnatni boshqarish turlari jamiyatdagi boshqaruv xarakteri 
mezonidan, ya’ni pirovard natijada ijtimoiy tuzum xarakteridan aniqlash 
mumkin. Mehnatni boshqarish barqaror rivojlanayotgan jamiyatda ishlab 
chiqarishni boshqarish va butun jamiyatni boshqarish bilan bir xildagi 
xarakterga 
ega 
bo’ladi. 
hokimiyatning 
ijtimoiy 
barqarorligi, 
mustahkamligining kafolati mana shu muvofiqlikdadir.
Boshqaruv xarakterini belgilaydigan jamiyatdagi hokimiyat yoki 
demokratik yoki diktatura bo’lishi mumkin. Boshqaruvning demokratik 
turi ko’pchilikning to’la qimmatli fuqarolik subyektligini, mustabid turi 
esa ozchilik tomonidan subyektlik huquqlarining o’zlashtirilishini 
anglatadi.

---

263 
Mehnatni boshqarishning mustabid turi —to’la diktatura. Uning aksi
— mehnatni demokratik boshqarish, uning zaruriy va farqlovchi belgisi 
haqiqiy ko’p subyektlilikni to’la me’yorda rivojlantirish va erkin 
(demokratik qabul qilingan qonun makonida) amalga oshirish hisoblanadi.
Mehnatni boshqarishning eng so’nggi aniq turlaridan tashqari oraliq 
turlari ham mavjud. Mehnatni boshqarishning oraliq turini avtoritar, o’zini 
o’zi boshqaradigan deb qaraladi.
Ijtimoiy mehnat jarayonlari va uning ishtirokchilariga boshqaruv 
ta’sirini o’tkazishning printsipial usullari mehnatni bosh qarish usullari