О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ierarxizatsiya . Motivatsion sohaning kengligi deganda har bir darajada taqdim
etiladigan motivatsion omillarning – xilma-xillik (motivlar), ehtiyojlar va maqsadlarning xilma-xilligi tushuniladi. Inson turli xil motivlar, ehtiyojlar va maqsadlarga ega bo’lsa, uning motivatsion sohasi shunchalik rivojlangan bo’ladi. Moslashuvchanlik . Bunday motivatsion soha yanada moslashuvchan deb hisoblanadi, unda quyi darajadagi turli xil motivatsion motivatorlardan ko’proq umumiy tabiat (yuqori daraja) ning motivatsion motivatsiyasini qondirish uchun foydalanish mumkin. Masalan, odamning motivatsion sohasi yanada moslashuvchan bo’lib, xuddi shu motivni qondirish sharoitiga qarab, boshqa odamga qaraganda ko’proq turli xil vositalardan foydalanishi mumkin. Bir 24 kishining bilimga bo’lgan ehtiyojini faqat televidenie, radio va kino qondirishi mumkin, boshqasi uchun turli xil kitoblar, davriy nashrlar, odamlar bilan muloqot ham uni qondirish vositasidir. Ikkinchisida motivatsiya sohasi yanada moslashuvchan bo’ladi. Ierarxizatsiya – bu alohida olingan motivatsion sohani tashkil etish darajalarining har birining tuzilishining o’ziga xos xususiyati. Ba’zi fikrlar (motivlar, maqsadlar) boshqalarga qaraganda kuchliroq va tez-tez paydo bo’ladi; boshqalar zaif va kamroq tez-tez yangilanadi. Muayyan darajadagi motivatsion shakllarni aktuallashtirishning kuchliligi va chastotasidagi farqlar qanchalik ko’p bo’lsa, motivatsion sohaning ierarxiyasi shunchalik yuqori bo’ladi. Motivlar, ehtiyojlar va maqsadlardan tashqari, qiziqishlar, vazifalar, istaklar va niyatlar ham inson xatti-harakatlarining stimulyatori sifatida ko’rib chiqiladi. Foiz deganda kognitiv tabiatning maxsus motivatsion holati tushuniladi, u odatda, ma’lum bir vaqtda mavjud bo’lgan har qanday ehtiyoj bilan bevosita bog’liq emas. Qiziqishlar dastlabki tadqiqotlar deb ataladigan maxsus faoliyat turiga to’g’ri keladi. Muayyan vaziyatga asoslangan motivatsion omil sifatida vazifa muayyan maqsadga erishishga qaratilgan harakat davomida tanani oldinga siljish uchun engib o’tilishi kerak bo’lgan to’siqqa duch kelganda yuzaga keladi. Istaklar va niyatlar bir zumda paydo bo’ladi va ko’pincha harakatlarni amalga oshirish uchun o’zgaruvchan shartlarga mos keladigan o’zgaruvchan motivatsion subyektiv holatlar. Garchi qiziqishlar, vazifalar, istaklar va niyatlar rag’batlantiruvchi omillar tizimiga kiritilgan bo’lsa-da, ular motivatsion xatti-harakatlarda ishtirok etishadi, ammo ular bunda rol o’ynaydigan darajada rag’batlantirmaydi. Ular xatti- harakatlar yo’nalishi uchun emas, balki uslub uchun ko’proq mas’uldirlar. 25 Inson xatti-harakatlarining motivatsiyasi ongli va ongsiz bo’lishi mumkin. Bu shuni anglatadiki, inson xatti-harakatlarini boshqaradigan ba’zi ehtiyojlar va maqsadlar u tomonidan tan olinadi, boshqalari esa yo’q. Odamlar har doim o’zlarining xatti-harakatlari, xatti-harakatlari, fikrlari va his-tuyg’ularining sabablarini bilishadi degan fikrdan voz kechganimizdan so’ng, ko’plab psixologik muammolar hal qilinadi. Aslida, ularning asl niyatlari, ular ko’rinadigan darajada bo’lishi shart emas. Hayotning ma’nosi haqidagi savolga javob topmasdan ham, biz o’z faoliyatimiz orqali o’z kuchimiz, bilimimiz va sog’lig’imizni beradigan maqsadlarimizga ega ekanligimizni isbotlaymiz. Va maqsadlar juda boshqacha: ilmiy haqiqatni kashf etish, san’atga xizmat qilish, bolalarni tarbiyalash. Ammo ba’zida bu martaba orttirish, yozgi uy, mashina va hokazolarni olish istagi. U nima va kim uchun yashayotganini bilmasa, u taqdiridan qoniqmaydi. Agar inson o’zining muhim ehtiyojlarini qondira olmasa, u noqulaylik, norozilik, asabiylikni his qiladi va nizolarga moyil bo’ladi. Mehnatga bo’lgan qiziqishning yo’qolishi va hatto uning dastlabki yo’qligi ham odamni asabiylashish va nizolarga olib keladigan omillardan biridir. Biror kishiga o’zlarining ishlariga qanday munosabatda bo’lishlarini so’rab ko’ring. Javoblar boshqacha bo’lishi mumkin: «Men uni juda yaxshi ko’raman», «Men uni umuman yoqtiraman, lekin hamma ham bundan mamnun emas», «u menga befarq», «Men bunga chiday olmayman, birinchi imkoniyatdan chiqib ketaman.» Va agar siz u ishda charchaganini va uning kuchini tezda qanday tiklayotganini so’rasangiz, unda bir xil energiya xarajatlarida charchash darajasi mehnatga nisbatan hissiy munosabat bilan bog’liqligini ko’rasiz. Biror kishi uchun ish qanchalik qiziqarli bo’lsa, charchoq, asabiylashish kamroq bo’ladi, shunchalik tez kuch va xotirjamlik tiklanadi. Bu ishga befarq va undan ham salbiy munosabat odamda SHni keltirib chiqaradi, hatto tajovuzning haddan tashqari xurujlari va uyga kelib, u tinchlanolmaydi, muammolarni unutadi. Natijada, charchoq 26 ertalabgacha davom etadi va keyin yana ishlashga qaytadi. Bunday odamning asabiylashishi va mojarosining sababi shundaki, uning qiziqarli ishlarga bo’lgan ehtiyojlari qondirilmaydi. Har qanday harakatlar, nizolar uchun har doim ma’lum sabablar mavjud. Ularni tushunish insonni tushunishni anglatadi. Inson xatti-harakatining motivlari va xulq-atvor maqsadlari bir-biriga to’g’ri kelmasligi mumkin: turli maqsadlarga qarab o’zingizga bitta maqsad qo’yilishi mumkin. Maqsad inson nimaga intilayotganligini ko’rsatadi va uning sababi nima uchun unga intilayotganligi. Agar ehtiyojni anglash haqiqiy ehtiyojga to’liq mos kelmasa, norozilikni keltirib chiqaradigan bo’lsa, motiv ongsiz bo’lishi mumkin, ya’ni odam o’z xatti- harakatining asl sababini bilmasa. Hushidan ketmagan sabablar diqqatni jalb qilish, gipnotik takliflar, munosabat, umidsizlik holatini o’z ichiga oladi. Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|