O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

6. Aholining takror barpo bo'lishi. Oxirgi yillardagi ro'yxatga olishlarda aholining takror barpo bo'lishini o'rganishga taalluqli bo'lgan savoliar ham keng yoyilib bormoqda. Ushbu savoliar nikohga kirish sanasi haqidagi shaklda bo'lib ko'pincha birinchi nikoh to'g'risidagi sanani ajratib ko'rsatish, shu jumladan, uni tugatilishi sanasi (agar, u to'xtatilgan bo'lsa) haqidagi savoliar ham kiritilib, ulardan nikoh davomiyligini hisoblash va nikoh-lilikning turli xil ko'rsatkichlarini aniqlash uchun ma'lumotlarni olish mumkin bo'lgan.
Ushbu savoilar qatoriga ayol tomonidan dunyoga keltirilgan farzandlar sonini ko'rsatish yoki tirik tug'ilgan bolalar haqidagi savollarni kiritish mumkin. Bu savoilar ko'pgina mamlakatlarning ro'yxatga olish dasturlariga kiritilgan. Ushbu savoilar bo'yicha javoblardan tug'ilishni va lining istiqboldagi o'zgarishini o'rganish uchun zarur bo'lgan ma'Iumotlar olish mumkin. Ayollarni ular tuqqan bolalar soni yoki ularda mavjud bo'lgan farzandlar bo'yicha taqsimlanishi bolalar uchun nafaqalarni to'lashni rcjalashtirish va boshqa ijtimoiy masalalarni hal qilishda juda muhimdir. 1979 yilda o'tkazilgan aholini ro'yxatga olish dasturida birinchi marta ayollar uchun ular tomonidan tuqqan bolalar to'g'risida savol qo'yilgan edi.
7. Migratsiya. Dasturning ushbu qismiga hozirgi va oldingi turar-joyidagi yashash davomiyligi, qochoqlar yoki ko'chirilgan shaxslar, qandaydir voqelar bilan bog'liq holda ko*chganlarning tarkibini o'rganish bilan bog'liq savoilar kiritilgan. Shu bilan birga, ro'yxatga olish dasturlariga urushda yoki harbiy xizmatda qatnashganlik, jismoniy va ruhiy nuqsonlar haqidagi savoilar ham kiritilgan.
Aholini ro'yxatga olish dasturlarida yashash sharoitlari xususidagi savoilar alohida ahamiyat kasb etadi. Ko'pincha yashash joyini ro'yxatga olish aholini ro'yxatga olish bilan birgalikda mustaqil olib boriladi. Bizning mamiakatimizdagi ro'yxatga olishlarda yashash sharoitlari faqat 1926 yildagi ro'yxatga olishda hisobga olingan va muzkur aholi ro'yxatida yashash sharoitlari haqidagi ma'Iumotlar maxsus oila xaritasiga yozilgan.
Shunday qilib, aholi ro'yxati dasturiga kiritilgan o'ziga xos jihatlar shundan iboratki, unda kuzatuv birligi sifatida oila emas. balki uy xo'jaligi olinib, bu holat aholini ro'yxatga olish natijalarini boshqa mamlakatlarda olingan natijalar bilan taqqoslash imkonini beradi. Shu bilan birga, aholi haqidagi ma'lumotlami jamlashning o'zi kifoya qilmaydi, balki to'plangan axborotni ishlab chiqish, olingan ma'lumotlami jadvallarga guruhlash Iozim. Shu bois, aholi ro'yxati axborot yig'ish bilan cheklanmaydi. Aholi ro'yxati materiallarini ishlab chiqish dasturi turli savollarga doir ko'plab jadvallarni tuzishni nazarda tutadi. Ushbu jadvallarning katta qismi kcyinchalik mamlakat va uning alohida hududlari bo'yicha tuzilib, nashr etiladi.
2.4. Demografik jarayonlarni joriy statistik qayd etish tartibi
Aholi tabiiy harakatining qayd etilishi fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etishga asoslanadi. Aholining tabiiy hara-kati, uning takror barpo bo'lishi bevosita (tug'ilish, oiim) va bilvosita (nikoh, ajralish) ta'sir etuvchi demografik jarayonlarni o'z ichiga oladi. Tabiiy harakat haqidagi axborot asosida mamlakat aholisining soni, tabiiy harakatining nisbiy ko'rsatkichlari hisob-lanib, ular asosida aholi soni va tarkibining istiqboldagi prognozi amalga oshiriladi.
Demografik jarayonlarning muntazam statistik qayd etilishi aksariyat Yevropa mamlakatlarida XVIII asr oxirlarida tashkil etilgan. Rossiyada 1702-yili Petr I farmoniga ko'ra, Moskva shah-rida pravoslav aholisida o'lganlarga janoza o"qilishi majburiy o'tkazilgan, 1722-yildan esa cho'qintirish, janoza o*qish va nikohlash marosimlarini qayd etish kitoblari amal qila boshlagan. 1913-yildan shaharlarda oiim sabablarini shifokorlar tomonidan majburiy qayd etish joriy qilinib, uning asosida oiim sababi haqidagi qayd etish kitoblariga maiumotlar yozilgan. 1917-yili dekabrda fuqarolik nikohi, farzandlar, fuqarolik holatlarini qayd etish kitoblarini yuritish to'g'risida Dekret qabul qilingan. Unga ko'ra, barcha joylarda tug'ilgan, oigan, nikohlanganlarni qayd ctuvehi boiinmalar tashkil etilgan. 1940-yillar boshida tabiiy harakatni qayd etish ishlari butun mamlakat hududiga tarqalib, 1948-yildan boshlab qaydlarning to'liqligi muntazam tekshirila boshlangan¹.
Demografik jarayonlarni qayd etish, birinchi navbatda, ma'lum hodisaning huquqiy oqibatlari bilan bogiiq. Shu bois, u mamlakatning barcha aholisi uchun majburiy hisoblanadi.
Demografik jarayonlarni qayd etish muddatlari va tartibi har bir mamlakatning tegishli qonunlarida belgilanadi.