O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

11.2. Oilaning vazifalari, tarkibi va turlari
Oilaning ijtimoiy-iqtisodiy, demografik mohiyati oila vazifalari. uning tarkibi kabi tushunchalar orqali ifodalanadi.
Oilaning vazifalari jamiyat, oila va uning barcha a'zolarining o'zaro birgalikdagi harakati tizimini aks ettiradi. Har qanday jamiyat faoliyati uchun oilalar ham umuminsoniy rolni, ham undan jamiyat talab qiladigan qator eng muhim rollarni bajarishlari kerak. Bu umuminsoniy ehtiyojlarning dastlabki ta'minoti. bolalar tarbiyasi, ijtimoiy, madaniy an'analaming davom ettirilishidir. 11.1-jadvalda oilaning asosiy vazifalari keltirilgan.
Oilaning eng muhim vazifasi — bu har doim farzandlarning tug'ilishi va tarbiyasi bilan bog'liq bo'lgan. Bola shaxsi, uning hayoti ijtimoiy munosabatlar ta'siri ostida shakllanadi. Biroq, ota-onalarning madaniyat, shu jumladan, axloqiy madaniyat darajasi, -ularning hayotiy rejalari va intilishlari, ijtimoiy aloqalari va oilaviy an'analari shaxsning rivojlanishida hal qiluvchi ahamiyatga ega. Farzandning ko'pgina shaxsiy sifatlari (or-nomus, qadr-qimmat, oliyjanoblik, mehnatsevarlik, yaxshilik, sobitqadamlik) oilada shakllanadi va rivojlanadi.
1990-yillargacha oilaning ishlab chiqaruvchilik vazifasi chekiangan ijtimoiy-iqtisodiy faoliyatdan iborat bo'lgan. Bu faoliyat (ayniqsa, ayollamiki) bolalar tarbiyasi, dam olish, mulkni boshqarish va uni meros bo'yicha berishning faqat qisman imkoniyati, sezilarli darajada oila o'rnini bosuvchi ijtimoiy ta'minot, bolalarni jamoatchilik asosida tarbiyalash bilan bog'liq bo'lgan.
Bozor munosabatlarining rivojlanishi oilaning mamlakat iqtisodiyoti va rivojlanishidagi ahamiyatining o'sishiga olib keldi. So'nggi yillarda oilaning iqtisodiy vazifasi o'zgarishining asosiy xususiyatlariga quyidagilarni kiritish mumkin:

• 
  amalga oshishida oilaning barcha a'zolari ishtirok etadigan oilaviy biznesning rivojlanishi;
  
• 
  qator xo'jalik-maishiy faoliyat turlarining oiladan tashqaridagi institutlardan qaytadan oilaga qaytishi;
  
• 
  ayollarning oilaviy ishlab chiqarishga qaytishi;
  

//. 1-jadval Oilaning asosiy vazifalari

Oiiaviy faoliyat shakli	Jamoaviy vazifalar	Individual vazifalar
Rcproduktiv	Jamiyatning biologik takror barpo bo'lishi	Farzandlarga bo'lgan ehtiyojning qondirilishi
Tarbiyaviy	Yosh avlodning ijtimoiylashuvi. Jamiyatning madaniy uzluksizligini ta'minlash	Ota-onalikka, farzandlar bilan muloqotga, ularni tarbiyalashga bo'lgan ehtiyojning qondirilishi
Xo'jalik-maishiy	Jamiyat a'zolarining jismoniy sog'Iig'ini saqlash	Oilaning bir a'zosining ikkinchisiga xo'jalik-maishiy xizmat ko'rsatishi, farzandlarni parvarish qilish
Iqtisodiy	Jamiyatning voyaga yetmagan va mehnatga layoqatsiz a'zolarini iqtisodiy ta'minlash	Oilaning bir a'zosining ikkinchisidan moddiy yordam olishi (mehnatga layoqatsizlik holatlarida)
Ma'naviy muloqot	Oila a'zolarining shaxsini rivojlantirish	Oila a'zolarining ma'naviy yuksalish.
Ijtimoiy-maqom	Oila a'zolariga ma'lum ijtimoiy maqomning berilishi. Ijtimoiy tarkibning takror barpo bo'lishi	Ijtimoiy intilishga bo'lgan ehtiyojning qondirilishi
Dam olish	Oqilona dam olishni tashkil etish. Dam olish sohasida ijtimoiy nazoratni amalga oshirish	Oila a'zolarining birga dam olishga bo'lgan ehtiyojlarining qondirilishi, dam olishga bo'lgan qiziqishlarning o'zaro bovitilishi
Emotsional (psixoterapevtik)	Shaxsning emotsional barqarorlashuvi, ularni ruhiy davolash	Oiladagi individlarga ruhiy yordam berish, emotsional qo'llab-quvvatlashni ta'minlash.
Jinsiy	Jinsiy nazorat	Jinsiy ehtiyojlarning qondirilish
O'zini-o'zi muhofaza qilish	Oila a'zolarini xavfsiz, sog'lom, to'laqonli yashashlarini ta'minlashga asoslangan oiiaviy vazifalar balansi	Individual va jamoaviy yashashning ehtiyojlarini qondirish va mahalliy hamjamiyat qiziqishlarining asosini tashkil qilish

• bolalarning ota-onalar ixtiyoriga iqtisodiy jihatdan kechroq
berilishi va ota-onalarning o'z farzandlaridan shaxsiy yordamchi
xo'jalikda, kichik biznesda xodim sifatida borgan sari ko'proq
foydalanishlari va bundan manfaatdorligining birpaytning o'zida
borayotgan jarayoni chog'ida, oila tomonidan ularga harajatlaming
ko'payishi;
Oila va uy xo'jaliklarini ishlab chiqarish hamda iqtisodiy fao-liyatiga ko'ra ishlab chiqaruvchilik va noishlab chiqaruvchilik turlariga ajratish mumkin.
Uy xo'jaliklarining ishlab chiqaruvchilik vazifasi o'z ichiga quyidagilarni oladi:

• 
  shaxsiy yordamchi xo'jaliklarni yuritishni, ya'ni qishloq xo'jaligi, jumladan, dehqonchilik va chorvachilik mahsulotlarini uy xo'jaligida yetishtirish, iste'mol qilish va tashqarida sotish, ishlab chiqarish uchun barcha turdagi yer maydonlaridan (tomor-qa,-bog', dala-hovli, poliz, hovli) foydalanishni;
  

• 
  kasanachilikni rivojlantirishni;
  
• 
  aholiga turli xil maishiy xizmatlarni ko'rsatishni;
  
• 
  oilaviy biznesni.
  

Iqtisodiy noishlab chiqarish vazifalari o'z ichiga quyidagilarni oladi:

• 
  oilaviy lizing, ya'ni uy-joy maydonlarini, dala-hovlilarni, yerlarni, uzoq muddat foydalaniluvchi predmetlarni, asbob-uskunalarni, avtomobillarni, garajlarni ijaraga berish;
  
• 
  qimmatli qog'ozlar va valyuta sotib olish hamda ulardan foydalanish, banklarga omonatlar qo'yish bilan operatsiyalarni amalga oshirish.
  

Oila bozor xo'jaligida xaridorning kuchi yetadigan tovarni yaratishning eng muhim omilidir. Ish haqi, tadbirkorlik faoliyatidan keladigan daromadlar, boshqa daromadlar oila darajasida uning a'zolari miqdoriga, ularning ijtimoiy-demografik xususiyatlariga muvofiq qayta taqsimlanadi, bu o'z navbatida, ularni aynan oila a'zolari sifatida iste'mol qilishga ta'sir qiladi.
Shunday qilib, oila vazifalarining bajarilishi bir-biri bilan bog'liq holda ro'yberadi. Ularo'zaro bog'liq holda rivojlanadi. Rivojlanish jarayonida oila vazifalari bir-biriga omil sifatida ta'sir etadi. MasaIan, oilada farzandlar tug'ilishi. Oilada farzandning sog'-salomat tug'ilishi ona salomatligiga, ona salomatligi va tug'ilgan farzandning sog'lom o'sishi esa oilaning iqtisodiy vazifasining bajarilish darajasiga, ya'ni moddiy ta'minJanish darajasiga bevosita bog'Jiqdir. Oilada tug'ilgan farzandning etuk inson bo'lib shakilanishi oilaning ta'lim-tarbiyasiga, bola dunyoqarashining shakllantirilishiga, ya'ni oilaning ijtimoiy vazifalarining bajarilishi bilan uzviy bog'liq bo'ladi. O'z navbatida, oilada farzandlar sonining oshib borishi ham oilaning iqtisodiy vazifalarining bajarilish darajasiga ta'sir etadi. Boshqacha qilib aytganda, oilada istiqomat qilayotgan oila a'zolarining ko'payib borishi oilaning moddiy imkoniyatini ko'tarishni, ya'ni oilaning iqtisodiy vazifasini bajarish darajasini tezlashtirishni talab etadi. Yoki oilaning ijtimoiy vazifasini olib ko'raylik. Oilada farzandga berilgan ta'lim-tarbiya uning dunyoqarashining shakllanishida, hayotga, yashashga bo'Igan munosabatlarida asosiy omildir.
Farzand oila muhitida katta boiar ekan, uning barcha xulq-atvori, atrof-muhitga, oilaga bo'Igan munosabati, kelajakda o'zining oila qurishi, farzandlar ko'rishi haqidagi fikrlari shakllanib boradi. Agar oilaning ijtimoiy vazifasi ijobiy bajarilsa, ya'ni bolada oilaga, ota-onaga, keksalarga hurmat, o'zaro yordam kabi xislatlar shakllansa, u kelajakda oila qurgach, o'zi ham farzandlarini xuddi shunday tarbiyalashga intiladi. Demak, yangi avlodning oila quri-shida, yangi oilaning shakllanishida oiladagi ijtimoiy vazifalarning bajarilishi asosiy omillardan biri hisoblanadi¹.