O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi
Muhandislik psixologiyasi amaliyot sifatida
Yüklə 2,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
10.4. Muhandislik psixologiyasi amaliyot sifatida
Muhandislik psixologiyasi nafaqat bilimlar tizimi, balki quyidagi muammolarni hal qilish imkonini beradigan amaliyot sohasi hisoblanadi: - yangi 284 kelganlarni tanlash (kasbiy tanlov) odamlarning o‘qitish va keyingi kasbiy faoliyatga yaroqliligini belgilaydi. Buning uchun tekshirish, hujjatlarni tekshirish, suhbat, xulq-atvorni kuzatish, tanlov imtihonlari va boshqalar natijasida olingan tibbiy va psixologik ko‘rsatkichlar baholanadi. Ko‘pincha diqqat, tafakkur, xotira, emotsional barqarorlik va shaxsning dinamik xususiyatlari (temperament) ko‘rsatkichlari kabi psixologik fazilatlar baholanadi. Kasbiy tanlovdan foydalanish natijasida o‘ziga xos sharoitlarda ishlaydigan ayrim mutaxassislarning (kosmonavtlar, uchuvchilar, dengizchilar) o‘qitish va ishlash samaradorligi oshadi, saralash va o‘quv xarajatlari pasayadi, o‘zlashtirish taxminan 25 % ga oshadi; - kasbiy yo‘naltirish – odamlarni kasbiga qarab optimal taqsimlash. U nafaqat kasb tanlash bo‘yicha tavsiyanoma berish bilan tekshirishni (psixologik va, ehtimol, tibbiy), balki kasbni tanlash uchun zarur kasb haqidagi bilimlarni shakllantirish, barqaror motivatsiya, o‘z-o‘zini tayyorlash usullari va kasbiy muhim fazilatlarni rivojlantirish haqida xabar berishni o‘z ichiga oladi; - mutaxassislarni o‘qitish, qayta o‘qitish – nafaqat bilim olish, balki mashq qildirish bosqichini ko‘zlaydigan malaka va ko‘nikmalarni ham o‘z ichiga oladi. Harakatlar to‘liq ishlab chiqilishi shart emas, ayrim ko‘nikmalarni ishlab chiqish yoki hatto kasbiy muhim bo‘lgan fazilatlarni (diqqat, harakatlar tezligi va hokazolarni) rivojlantirish kifoya. Buning uchun muhandislik psixologiyasi, qachon bu maqsadga muvofiq bo‘lganda, o‘qitadigan trenajyorlarning modellarini ishlab chiqadi. Ilgari amaliy mashg‘ulotlardan foydalanilgan, ammo u qimmatga tushgan, ba‘zi hollarda trenajyor amaliy mashg‘ulot o‘rniga yoki u bilan birgalikda ishlatiladi; - kasbiy moslashish muammolarini echish. Muhandislik psixologiyasi ishdan qoniqish darajasini oshiradigan omillarni o‘rganadi, ijtimoiy tashkilot va mehnatni tashkil etish masalalarini ko‘rib chiqadi, mehnat va dam olish tartibini ishlab chiqadi va guruh faoliyatiga psixologik yordam beradi; - lavozimni ko‘tarish yoki nafaqaga chiqishda mutaxassisni baholash, operator ishi holati va natijalarini nazorat qilish; 285 - favqulodda vaziyatlar (shikastlanish, baxtsiz hodisalar) yuz berganda ekspertiza o‘tkazish, mehnat sharoitlarining xavfsizlik qoidalariga muvofiqligini aniqlash, odamlarning harakatlarini baholash; - unumdorlikni oshirish bilan bir qatorda, yaxshi mehnat sharoitlarini tashkil qilish uchun ish joylari, boshqarish tizimlari, datchiklar va boshqalarni loyihalash. Masalan, V.G. Aseev va uning xodimlari Irkutsk fabrikalaridagi mehnat sharoitlarini o‘rganib, ishning bir xilligini kamaytirish tizimini ishlab chiqdilar. Ishlab chiqarish operatsiyalarini oqilona almashtirish tadbirlarini amalga oshirgan Irkutsk poyabzal fabrikasi mehnat intensivligini kamaytirish va mehnat unumdorligini 16% ga oshirishga muvaffaq bo‘ldi. Odam texnikaning holati haqidagi ma‘lumotni axborot imitatsion modellari orqali oladi. Operatorlar uchun yanada rivojlangan boshqaruv qurilmalari ishlab chiqilgandan so‘ng sarflangan vaqt 30% ga qisqardi, bu esa unumdorlikni 15-20% ga oshirdi. Muhandislik psixologlari, masalan, hujjatlar oqimini o‘rganib chiqib, o‘rtacha axborot almashish kuniga 2 × 106 belgini tashkil etishini hisobladilar, bunga esa ish vaqtining 25% gacha ketishini aniqladilar. Agar ularning tavsiyalari amalga oshirilganda, hujjatlar soni 20-30 martaga qisqarar edi. Hisob-kitoblarga ko‘ra, bu axborotni qayta ishlashga sarflanadigan ish haqini 60% gacha kamaytirishi mumkin. Harf yoki raqamli ma‘lumotlarni kiritish uchun, 3 × 3 Q 1 ni boshlanishi bilan raqamli va harflar qatorining yuqori qismida joylashtirish yanada samarali bo‘ladi. Faqat raqamli ma‘lumotlarni kiritish uchun hech qanday farq yo‘q. Katta amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan ma‘lumotlarni kiritish uchun klaviaturalarni tashkil etishning muhandislik va psixologik jihatlarida to‘xtalamiz. Asosiy muammo klaviaturaning tuzilishiga qarab, operatorning bitta belgini kiritishga sarflanadigan vaqtini kamaytirishdan iborat. Uchta asosiy klaviaturalar ishlab chiqilgan: ABCDE – alifbo tartibida, QWERTY – yozuv mashinkalari kabi. Vashington universiteti professori Avgust Dvorok 1936-yilda ingliz alifbosidagi harflarning uchrash chastotasiga asoslangan soddalashtirilgan klaviaturani taklif qildi. Tadqiqotchining fikricha, bu klaviatura axborotni kiritish aniqligi va tezligi bo‘yicha afzalliklarga ega. 286 G‘arbiy nemis olimi K. Kromer K-klaviaturadagi klavishlarni qo‘ldagi barmoqlar shakliga ko‘ra joylashtirib, mushak tarangligini kamaytirish uchun har bir qo‘l uchun ikkita qismga bo‘lingan holda ishlab chiqdi. Bugungi kunga kelib yuzlab tadqiqotlar o‘tkazilgan, ko‘plab kitob va qo‘llanmalar chop etilgan, mutaxassislarni tayyorlaydigan kafedralar mavjud bo‘lsa-da, muhandislik psixologiyasi oldida asosan axborot hamkorligi muammolari bilan bog‘liq ko‘plab yangi vazifalar turibdi. Yüklə 2,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|