O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi

 
Taqrizchilar:
N.S.Safaev –
R.S.Samarov –
D.G.Muhamedova–
M.Ulug‘bek nomidagi O‘zMU ―Psixologiya‖ 
kafedrasi professori, psixologiya fanlari doktori;
O`zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari 
Akademiyasi Boshlig`ining Innovatsiya va Ilmiy 
ishlar bo`yicha o`rinbosari psixol.f.n.,fals.f.doktori 
professor. 
M.Ulug‘bek nomidagi O‘zMU ―Psixologiya‖ 
kafedrasi professori, psixologiya fanlari doktori. 

---

3 
MUQADDIMA
 
Inson, ko‘rganimizdek, shaxs bo‘lib tug‘ilmaydi; u shaxs bo‘lib shakllanadi. 
Shaxsning bu shakllanishi oddiy organik etilish jarayonida kechadigan 
organizmning rivojlanishidan mohiyatan farq qiladi. Inson shaxsining mohiyati 
uning nafaqat har qanday organizm sifatida rivojlanishi, balki o‘z tarixiga ega 
bo‘lishida o‘zining yakuniy ifodasini topadi. Boshqa tirik mavjudotlardan farqli 
o‘laroq, insoniyat faqat oddiy takrorlanadigan rivojlanish davrlariga emas, balki 
tarixga ega, chunki insonlarning faoliyati voqelikni o‘zgartirib, avloddan-avlodga 
o‘tib kelayotgan moddiy va ma‘naviy madaniyat mahsullarida ob‘ektivlashtiriladi. 
Ular orqali avlodlar o‘rtasida izchil bog‘liklik yaratiladi, buning natijasida keyingi 
avlodlar oldingilarining ishini takrorlamaydilar, balki davom ettirib, ular bilan 
kurashga kirishganlarida ham o‘tmishdoshlarining qilgan ishlariga tayanadilar. 
Butun insoniyatga tegishli narsa har bir insonga ma‘lum ma‘noda tegishli 
bo‘lmasligi mumkin. Nafaqat insoniyat, balki har bir odam insoniyat tarixida 
ma‘lum darajada ishtirokchi va sub‘ekt bo‘lib, ma‘lum ma‘noda o‘zining tarixiga 
ham ega. Har bir inson o‘z tarixiga ega, chunki shaxsning rivojlanishi uning 
faoliyati natijasi orqali namoyon bo‘ladi, insoniyatning taraqqiyoti ijtimoiy 
amaliyot mahsulotlari orqali namoyon bo‘lgandek, ular orqali avlodlarning tarixiy 
izchilligi o‘rnatiladi.
Shuning uchun ham o‘zining taraqqiyot yo‘lini haqiqiy 
insoniy mohiyatida tushunish uchun inson uni ma‘lum bir jihatda ko‘rib chiqishi 
kerak: kim edim? — nima qildim? – kim bo‘ldim? O‘zlarining ishlarida, 
faoliyatlarida, mehnatlarida shaxs faqat namoyon bo‘ladi, ulardan oldin va ulardan 
tashqari allaqachon tayyor bo‘lib, ulardan keyin ham o‘zgarmaydi, deb o‘ylash 
noto‘g‘ri bo‘lardi. Biror muhim ishni qilgan inson, qaysidir ma‘noda, boshqa 
odamga aylanadi. Albatta, muhim bir ishni qilish uchun qandaydir ichki 
imkoniyatlarga ega bo‘lish kerakligi ham to‘g‘ri.
Biroq, insonning bu yashirin 
imkoniyatlari amalga oshmasa, ular to‘xtab qoladi va o‘ladi; shaxs faqat o‘z 
mehnatining natijasida ob‘ektiv ravishda amalga oshsagina, ular orqali o‘sadi va 
shakllanadi. Shaxs bilan uning mehnat natijasi o‘rtasida o‘ziga xos dialektika 

---

4 
mavjud. Inson qilgan ishidan charchashi shart emas; aksincha, biz qilgan ishlari 
natijasida odamlarni charchagan deb hisoblasak, ular bizda shaxsiy qiziqish 
uyg‘otmaydilar.
Shu bilan birga, inson qilgan ishiga qanchalik o‘zini bag‘ishlab, 
charchamagan bo‘lsa, ish ortida shaxsi alohida qiziqish uyg‘otadigan tirik odam 
borligini his etamiz. Bunday odamlar o‘zlarining ishiga, o‘z faoliyatlari natijasiga 
erkin munosabatda bo‘ladilar; ular charchamagan holda, yangi yutuqlar uchun 
ichki kuch va imkoniyatlarini saqlab qoladilar. 
Shunday qilib, gap inson hayoti tarixini bir qator tashqi ishlarga jalb qilish 
haqida emas. Bunday ma‘lumot shaxsning psixik rivojlanishi va ichki psixik 
mazmuni uchun ahamiyatli bo‘lgan psixologiyaga kamroq tegishli; ammo 
masalaning mohiyati shundaki, shaxsning psixik rivojlanishining o‘zi uning 
amaliy va nazariy faoliyati, uning ishlarida namoyon bo‘ladi. Inson o‘z tarixining 
birinchi bosqichida kim bo‘lganligi, keyingi bosqichda kimga aylanganligidan 
kelayotgan chiziq uning qilgan ishidan o‘tadi. Insonning faoliyatida, amaliy va 
nazariy ishlarida insonning ruhiy va ma‘naviy rivojlanishi nafaqat namoyon 
bo‘ladi, balki amalga oshadi.