O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi

 
Muallif
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

5 
KIRISH 
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ta‘lim siyosatining muhim 
maqsadlaridan biri yosh avlodni har tomonlama barkamol insonlar qilib 
tarbiyalashdir. Albatta, barkamol inson dеganda ma‘naviy jihatdan yеtuk, o‗z 
vatanining tarixi, buguni va kеlajagi uchun qayg‗uradigan, shuningdеk, 
jamiyatning iqtisodiy taraqqiyotiga o‗z hissasini qo‗shish ishtiyoqida yonib 
yashaydigan shaxsni tushunish bugungi kun talabiga mos kеladi. Lеkin ushbu 
tushunchaga tahliliy yondashilsa, uning naqadar sеrqirra, murakkab va har 
tomonlama umuminsoniy qadriyatlarga mos kеlishini idrok etish mumkin.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va uni amalga oshirishni ta‘minlashga 
yo‗naltirilgan barcha mе‘yoriy hujjatlarda, o‗sib kеlayotgan yosh avlodning 
intеllеktual imkoniyatlarini, individual-psixologik xususiyatlarini o‗rganishga va 
shu asosda ta‘lim va tarbiya ishlarini rеjalashtirish va qayta qurishga katta e‘tibor 
bеrilgan. Xalqimizning milliy ongi, milliy g‗ururi, milliy iftixori o‗sib, ma‘naviy 
dunyosi kundan-kunga boyib bormoqda. Bu esa mustaqil davlatimizning ma‘naviy 
asosini yanada mustahkamlashga imkoniyat yaratib bеrmoqda. Lеkin bundan 
ma‘naviyat sohasida hеch qanday muammo yo‗q, dеgan xulosani chiqarib 
bo‗lmaydi. Bugungi kunda erkin fuqaro ma‘naviyatini ozod shaxsni shakllantirish 
masalasi oldimizda turgan eng dolzarb vazifadir.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning 7 fevral 2017 
yil 
farmoni 
bilan 
2017—2021 
yillarga mo‘ljallangan O‘zbekistonni 
rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini
ishlab chiqilishi ta‘lim sohasini davlat siyosatida ustuvor o‘rin tutish bilan birga 
keng jamoatchilik ishtirokini ham talab qilishiga alohida e‘tibor qaratadi. 
To‘rtinchi yo‘nalish ijtimoiy sohani rivojlantirishga qaratilgan bo‘lib, bunda ta‘lim, 
madaniyat, ilm-fan, adabiyot, san‘at va sport sohalarini rivojlantirish va yoshlarga 
oid davlat siyosatini takomillashtirish bilan birga ta‘lim va o‘qitish sifatini 
baholashning xalqaro standartlarini joriy etish asosida oliy ta‘lim muassasalari 
faoliyatining sifati hamda samaradorligini oshirish alohida uqtirib o‘tildi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning 2019 yil 14 maydagi PQ 

---

6 
4319-sonli qarori va Vazirlar mahkamasining 395-sonli qarorini targ‘ibot qilish 
yuzasidan beshta muhim tashabbus bo‘yicha Yoshlar ma‘naviyatini yuksaltirish, 
kitobxonlik madaniyatini takomillashtirish orqali ta‘lim sohasini tubdan isloh 
qilishda har bir sohaning ―Yo‘l xaritalari‖ ishlab chiqilib amaliyotga tatbiq 
etilmoqda. Shu o‘rinda talabalarni kasbga yo‘naltirishda ―Kasbiy psixologiya‖ fani 
kategoriyalarini o‘rgatish eng muhim vazifa sanaladi. 
Hozirgi vaqtda ijtimoiy-iqtisodiy vaziyat yanada jadal rivojlanmoqda. Mehnat 
bozori tubdan o'zgardi. Yuqori malakali mutaxassislarni izlash va tanlashga 
yo'naltirilgan yangi biznes turi paydo bo'ldi. Iqtisodiyotning jadal rivojlanishi 
ishchilarning kasbiy harakatchanligi va raqobatdoshligini talab qildi. Ushbu 
o'zgarishlar muqarrar ravishda insonning kasbiy hayotida ko'plab muammolarni 
keltirib chiqardi va amaliy psixologiyada yangi yo‘nalish paydo bo'ldi - kasblar 
psixologiyasi yoki kasbiy psixologiya. Uning mazmuni insonning kasbiy xulq-
atvori va uning kasbiy tarjimai holini tavsiflash va tahlil qilish, shuningdek kasbiy 
niyatlarni shakllantirishdan boshlab kasbiy hayotdan chiqib ketgunga qadar 
shaxslilikyi rivojlantirish. Kasblar psixologiyasida tizimni tashkil etuvchi omil bu 
shaxsning kasb bilan o'zaro munosabati: tanlash, rivojlanish sifati, faoliyatning 
psixologik tarkibi, kasbiylik cho'qqilariga chiqish, kasbiy halokatlarni (inqirozlar, 
mojarolar, deformatsiyalar, kasbiy qarish) engish, shuningdek kasbiy shakllanishni 
psixologik qo'llab-quvvatlash. Odamlarning kasbiy taqdirini hal etishda psixologik 
yordamga bo'lgan ehtiyojlari, kasbiy hayotdagi qiyinchiliklarni еngish, kasbiy 
moslashish, ishsizlarni qayta yo'naltirish, cheklangan psixofiziologik qobiliyatlari 
bo'lgan odamlarni kasbiy reabilitatsiya qilish, nogironlik va nafaqalar ushbu 
ijtimoiy, kasbiy va shaxsan ahamiyatli muammolarni hal qila oladigan 
psixologlarni tayyorlashni talab qiladi.
Bu fan tegishli fan sohasi uchun izomorf bo'lib, ayni paytda o'ziga xos 
xususiyatlarga ega. Bularga mavzuning amaliy tabiati, ilmiy bilimlarni didaktik 
qayta ishlash, o'quvchilarning yosh va aqliy qobiliyatlarini hisobga olgan holda 
ta'lim va kasbiy faoliyat mantiqiga muvofiq tarkibni qurish kiradi. Ilm-fan va 
mavzu maqsadlarida jiddiy farq mavjud. Ilm-fanning maqsadlari ob'ektiv ravishda 
yangi bilimlarni olish, aqliy hodisalarning qonuniyatlari, mexanizmlarini ochishdir. 

---

7 
Fanning vazifalari tizimlashtirilgan, didaktik ravishda qayta ishlangan ilmiy 
bilimlarni o'zlashtirish, bilim va kasbiy yo'naltirilgan ko'nikmalarni shakllantirish, 
o'quv va ishlab chiqarish intellektini rivojlantirish, shuningdek, insonning 
insonparvarlik 
ta'limi. 
"Kasblar 
psixologiyasi" 
darsligida 
asosan 
rus 
psixologiyasining yutuqlari va muallif tadqiqotlari natijalari, shuningdek 
universitetda bunday kursni o'qitish tajribasi aks ettirilgan. Darsni qurish mantig'i 
o'quv materialining nazariy ahamiyati va rivojlanishi, kursning amaliy yo'nalishi, 
shuningdek muallifning pozitsiyasi bilan belgilanadi. Barkamol insonning 
shakllanishi, uning munosib kasb-korni egallash, jamiyat taraqqiyoti uchun baholi 
qudrat o‗z hissasini qo‗shib yashashi va shu orqali jamiyatda o‗zligini namoyon 
etishi, ya‘ni shaxs sifatida kamol topishi nazarga olinadi. Kеng ma‘noda kasbiy 
etikaning shakllanishi dеganda insonning o‗z aqliy qobiliyatlari, jismoniy 
imkoniyatlari, u yoki bu sohaga bo‗lgan layoqatlari, qiziqish va intilishlari, 
shuningdеk, qadriyat va dunyoqarashlariga ko‗ra biron-bir kasb sohasida ta‘lim 
olishi, kеyinchalik shu sohaga kirishib, moslasha borishi, shaxslararo 
munosabatlarda muloqotchanlik sifatlarining oshishi va nihoyat yillar davomida 
yеtuk va malakali mutaxassis bo‗lib yеtishishi tushuniladi.
Ushbu darslikning 
muallflari 
faqatgina 
psaxologik 
bilimlar 
tizimini 
ko`rsatish 
bilan 
cheklanmasdan,balki talabalarni faol, ijodiy faoliyatga undashga ham harakat 
qildilar.
Ushbu darslikda kasbiy psixologiyaning umumiy masalalari, shaxs, faoliyat 
va muloqot psixologiyasi, bilish jarayonlari, shaxsning hissiy-irodaviy sohasi va 
individual psixologik xususiyatlari psixologik-pedagogik fanlarning hozirgi 
zamon yutuqlarini hisobga olgan holda yoritilgan. Mualliflar dotsent v.b. 
Z.N.Yulchieva tomonidan ―Kasbiy psixologiya fanining predmeti, vazifalari va 
tadqiqot metodlari‖, ―Kasb tanlash va kasbiy shakllanishining psixologik jixati‖ 
mavzulari; ―Tafakkur. Intellekt. Nutq‖, mavzulari; dotsent N.A.Mirashirova 
tomonidan ―Kasb-hunar egallashning ijtimoiy va tarixiy muammolari‖, 
―Muhandislik psixologiyasining kelib chiqishi, fan va amaliyotidagi o`rni‖,
 “
Shaxs 
va kasb etikasining shakllanishi‖ Sh.Usmanova tomonidan ―Shaxsning kasbiy 
etikasida individual xususiyatlarning o‗rni‖, ―professiografiya (professiogramma) 

---

8 
to‘g‘risida umumiy tushuncha‖, ―Хodimlar attestatsiyasining psixologik jihatlari‖,
 
katta 
o‘qituvchi 
G.G.Kuvandikova 
tomonidan 
―Kasbiy 
faoliyatning 
psixodiagnostikasi‖ 
―Kasbga yo‘naltirish omillari va kasbllarning psixologik 
tasnifi‖, katta o‘qituvchi I.N.Mustafayeva ―Kasblarning psixologik tavsifi va uning 
mohiyati‖, ―Kasbiy faoliyatning individual uslubi‖ va katta o‘qituvchi 
D.F.Hamroqulova 
“
Kasb tanlashga yo‘llashning psixologik mohiyati va o‗smirlik 
psixologiyasi, ―Kasbiy tanlovning umumiy masalalari va uning tuzilishi‖ 
mavzularini yoritish amalga oshirildi.
 
O‘quv materialining mazmuni va uni bayon qilish shakli bilim va 
ko‘nikmalarni egallashda talabalarning bilish faoliyatini oshirishga qaratilgan.
Mazkur darslikda jadvallar, chizmalar mavjud bo‘lib, bu taqdim etilayotgan 
materialni aniq va tushunarli o‘zlashtirilishiga xizmat qiladi. 
Mualliflar o‘quv materialini o‘rganish bo‘lajak mutaxassislarning psixologik 
madaniyati darajasini oshishiga, shaxsiy rivojlanishiga, hamda muvaffaqiyatli 
kasbiy faoliyatning samarali zaminini yaratishga xizmat qiladi deb, umid qiladilar.