O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi

 
3.23 - rasm. Sinxron motorni ulash sxemasi 
3.24 - rasm. Sinxron motor elektromagnit maydonining fazoviy vektorlari 
a) erkin aylanish, b) val yuklanganligi 
Sinxron mashinaning mexanik xarakteristikasi abtsissa oqiga parallel 
bo‘lgan to‘g‘ri chiziqni anglatadi, va u ±M
maks. 
moment qiymatlari bilan cheklanadi 
(3.25 - rasm.). Mexanik xarakteristikaning bikirligi cheksiz bo‘ladi.

---

98 
Motor rotori sinxron tezlik bilan aylangani uchun unda sirpanish bo‘lmaydi 
va stator elektrmagnit maydonining barcha quvvati P
em. 
mexanik quvvatga 
aylanadi. Agar statordagi isroflar inobatga olinmasa P
em.
= 3U
1
I
1
cosφ=M
0 
,
bundan esa
M
= 
(3.39) 
Noayon qutbli sinxron mashinaning vektor diagrammasini ko‘rib chiqamiz 
(3.26 - rasm). Noayon qutbli rotorli motor magnitlanishga nisbatan simmetrik 
konstruktsiyaga ega. Statorning aktiv qarshiligini inobatga olmagan holda 
quyidagini hosil qilamiz: 
U
1 
– E
1 
= jI
1 
x
1 
Bunda 
E
1 
– rotor bilan aylanayotgan Ф
0 
maydon stator chulg‘amida qo‘zg‘ayotgan 
E.Yu.K. 

---

99 
 
3.26 - rasm. Sinxron motor vektor diagrammasi. 
Vektor diagrammasidan 
U
1 
sin =I
1 
x
1 
cos (φ - ) 
yoki
I
1 
= 
U
1 
cosφ = E
1 
cos(φ - ). 
Bu qiymatlarni (3.39)ga qoyib noaniq qutbli sinxron mashina burchak 
xarakteristikalari ifodasini topamiz.
M= 
 * 
(3.40) 
Bu ifodadan hamda unga mos keluvchi burchak xarakteristikasidan (3.27 - 
rasm.) ko‘rinadiki, sinxron mashina yuklamasining ortishi bilan yuklanish burchagi 
ortib boradi va 
bo‘lganda moment maksimal qiymatga ega bo‘ladi. E
1 
E.Yu.K. va Ф
0 
magnit maydoni proportsionalligini inobatga olib, ya‘ni I
q 
qo‘zg‘atish toki bilan (E
1
= K
q 
I
q
) ko‘ramizki, sinxron mashinaning maksimal 
momenti quyidagiga teng bo‘ladi. 
M
max
= 
(3.41)

---

100 
Ya‘ni sinxron motor maksimal momenti (asinxrondan farqli ravishda) 
birinchidan iste’mol qiymatiga bogliq bo‘ladi va qandaydir oraliqlarda qo‘zg‘atish 
tokiga (magnit zanjiri toyinmagan paytda) proportsional bo‘ladi. (3.41) nisbatdan 
kelib chiqqan holda kop vaziyatlarda sinxron motorni qo‘zg‘atishni avtomatik 
boshqarish sxemalarida motorning yuklanish qobilyatini o‘zgarishsiz saqlash 
maqsadida qo‘zg‘atish tokini avtomatik tarzda oshirish nazarda tutiladi (zarb 
yuklamasi tushganda yoki iste’mol kuchlanish qiymati kamayganda).