O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi

9.4 - rasm. Impulslar datchigi fotoelektirik kodli diski 
Diskni ikki yo‘lakchasida yorug‘likni o‘tkazuvchi tirqishlar qoldirilgan. 
Yorug‘lik esa 
va 
manbalarida VL 1 va VL 2 fotodiodlariga uzatiladi. 
Yorug‘lik fotodiodlari tushganda u ochiladi; tarqash yorug‘lik nuridan o‘tib 
ketganda fotodiot yopiladi. Elektr sxema yordamida fotodiod zanjiridagi signallar 
doimiy uzunlikdagi va doimiy amplitudali to‘g‘ri to‘rtburchak shaklidagi ketma- 
ket impulslarga aylantiriladi. Impulslar soni valning burilish burchagiga qarab 
aniqlanadi. 
Val aylanish tezligini aniqlashning ikki usuli mavjud. 
Birinchisi- aniq T vaqt uchun impulslari soni sanaladi. Bu impulslar soni 
ma’lum T vaqt ichidagi o‘rtacha tezlikni bildiradi. O‘lchash 
aniqligi
ga teng bo‘ladi. Ya’ni T vaqt oralig‘ida tezlik qancha katta bo‘lsa 
aniqlik shuncha yuqori bo‘ladi. Xatolikni T vaqtni uzaytirish xisobiga kamaytirish 
maqsadga muvofiq emas, chunki unda aniq tezlik va o‘rtacha tezlik o‘rtasidagi farq 
ko‘payib ketadi. 

---

249 
Tezlikni aniqlashning ikkinchi varianti o‘lchov intervallariga joylashtirilgan 
yuqori chastotali impulslar sonini aniqlab bu interval vaqtini o‘lchashga 
asoslangan. Bu usulda kichik tezliklarda yuqori aniqlik kamayib boradi. 
Elektr yuritmalarni boshqarishning raqamli sxemalarida PDF rusumli tezlik 
va holat datchiklari asosiy o‘rinni egallaydi. Ular bir aylanishda 125 dan 2500 
gacha impluslar berish qobiliyatiga ega. 
Fotoimpulslar datchiklardan tashqari analogli va analog - raqamli 
aylanadigan transformatorlarga asoslangan holat va tezlik datchiklari ham alohida 
ahamiyatga ega. 9.5 - rasmda sinus – kosinuslar aylanadigan transformator 
(S.K.A.T.) sxemasi keltirilgan. SKAT statorida 2 ta chulg‘ami bo‘lgan induksion 
elektrik mashina bo‘lib uning qo‘zg‘atish chulg‘ami (QCH) va 
kampensatsiyalovchi chulg‘amlari (KCH) bor. Ratordagi chulg‘amlar 
ga 
siljitilgan.