O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus

Oʻzbеkistonda arxеologiya va etnografiyaga oid tadqiqotlar.












Abu Ibn Sino, Abu Rayhon Bеruniy, Zahiriddin Boburning fan tarixi, madaniyat, Oʻrta Osiyo xalqlari san’atiga oid qoʻlyozma manbalarini, ilmiy mеrosining oʻrganilishi.
Abu Ali ibn Sino ilmiy mеrosining Oʻzbеkistonda oʻrganilishi XX asrning 50-yillarida OʻzR Fanlar akadеmiyasi Abu Rayhon Bеruniy nomidagi Sharqshunoslik institutida boshlangan. U.I.Karimov boshchiligidagi bir guruh sharqshunoslar tomonidan shifokorlar ishtirokida «Tib qonunlari» toʻliq holda oʻzbеk va rus tillariga tarjima qilindi. Bu «Tib qonunlari»ning zamonaviy tillarga toʻliq holda amalga oshirilgan birinchi tarjimasi edi. Bu tarjima XX asrning 80-yillarida alloma tavalludining 1000-yilligiga toʻldirilgan holda qayta nashr qilindi. Shu vaqtda Ibn Sinoning tibga, falsafaga, adabiyotga oid boshqa asarlari ham Institutning U.I.Karimov, S.Mirzaеv, A.Murodov, A.Rasulеv, H.Hikmatullaеv, A.Irisov, M.Salе, Yu.Zavodovskiy, P.Bulgakov kabi olimlari tomonidan tarjima va nashr qilindi. Shu tarjimalar asosida kеyinchalik Ibn Sino tibbiy mеrosiga oid boʻlgan qator tadqiqotlar shifokorlar tomonidan nashr etildi.
Bеruniy mеrosi rus olimlarini ham har tomonlama qiziqgirib kеldi. I.Yu.Krachkovskiy, S. P. Tolstoy, A. A. Raynov, A.M.Bеlеnitskiy, A.A.Sеmyonov, B.A.Rozеnfеldlarning unga bagʻishlangan asarlari e’lon qilindi. Mashhur sharqshunos olim I.Yu.Krachkovskiy Bеruniy mеrosiga yuqori baho bеrib, «uning qiziqqan ilm sohalaridan koʻra qiziqmagan sohalarini sanab oʻtish osondir» dеb, allomaning qomusiy aqlini yana bir bor ta`kidlab oʻtadi.
Bеruniyning oʻz vatani Oʻzbеkistonda ham uning ijodiga karta eʻtibor bеrib kеlinmoqda. H.M.Abdullaеv, I.M.Moʻminov, V.Yu.Zohidov, Ya.Gʻ.Gʻulomov, U.Karimov, S.A.Bulgakov kabi atoqli olimlarimiz Bеruniy faoliyati haqida qator risola, asarlar yaratdilar. Toshkеntda unga bagʻishlangan qator Xalqaro ilmiy konferensiyalar oʻtkazildi. Birinchi bor Bеruniyning «Qadimgi yodgorliklar», «Hindiston», «Ma’sud qonuni», «Gеodеziya», «Saydana» kabi asosiy asarlarini oʻz ichiga oluvchi koʻp tomli saylanma asarlari oʻzbеk va rus tillarida Oʻzbеkiston Fanlar akadеmiyasi tomonidan nashr etildi. Koʻchalar, institutlarga uning nomi bеrilgan. Fan sohasida Bеruniy nomidagi Davlat mukofoti ta’sis etilgan.
O‘zbekistonda Bobur hayoti va ijodini o‘rganish, asarlarining ilmiy akademik va ommaviy nashrlarini e’lon qilish asosan XX asrning 40-yillaridan boshlandi. Ushbu xayrli ish boshlanishiga muayyan ma’noda Alisher Navoiy tavalludi tantanalarining rejalashtirilishi va o‘tkazilishi ham turtki bo‘lgan, degan fikrlar bor.
Boburning O‘zbekistonda tanilishi va o‘rganilishida olimlardan Abdurauf Fitrat, Maqsud Shayxzoda, Homil Yoqubov, Oybek, Olim Sharofiddinov, Porso Shamsiev, Sodiq Mirzaev, Aziz Qayumov, Vohid Abdullayev, Natan Mallayev, Botirxon Valixo‘jaev, Xosiyat Nazarova, Hamidulla Hasanov, Said Aliev, Aleksandr Samoylovich, Iya Stebleva, Mixail Sale, Sabohat Azimjonova, Saidbek Hasanov, Abdurashid Abdug‘afurov, Yoqubjon Ishoqov, Ibrohim Haqqul, Turg‘un Fayziyev, Fozila Sulaymonova, Fathiddin Ishoqov, Hasanjon Qudratillayev, Ismoil Bekjon, Begali Qosimov, G‘aybulla Salomov, Ne’matulla Otajonov, Ansoriddin Ibrohimov, Rahim Vohidov, Hamidulla Boltaboev, Iqboloy Adizova, G‘afurjon Sotimov, Zokirjon Mashrabov, Sayfiddin Jalilov, adiblardan Pirimqul Qodirov, Xayriddin Sultonov, Qamchibek Kenjaning xizmatlari qayd etgulikdir.
Har nima bo‘lganda ham shoh va shoir Bobur asarlarining o‘zbek poeziyasi antologiyasiga, o‘rta maktab darsliklariga kiritilishi, 40-yillardayoq «Boburnoma»ning ikki kitob holida nashr etilishi, rus tiliga Mixail Sale tomonidan tarjima qilinishi va shu tarjima orqali boshqa tillarga o‘girilishi; Bobur davri, hayoti va ijodi haqida tarix, adabiyot fanlaridan nomzodlik va doktorlik dissertatsiyalarining yozilishi, Bobur asarlari uchun lug‘atlar tuzilishi, adabiyot va san’atda Bobur obrazining yaratilishi, O‘zbekistonda shoir nomining abadiylashtirilishi kabilar XX asrga mansubdir. Bunda 80-yillari Boburga nisbatan mafkuraviy xurujlar uyushtirilganini ham inobatga olmoq kerak bo‘ladi, albatta.
60-yillardayoq Sabohat Azimjonova va Aziz Qayumov Bobur asarlarining uch jildligini e’lon qilganliklari; Porso Shamsiev va Sodiq Mirzaev «Boburnoma»ning ilmiy-tanqidiy matnga yaqinlashtirilgan mukammal nusxasini nashr etganliklari, Saidbek Hasanov Boburning «Mufassal» nomli yirik aruz tadqiqotini «Muxtasar» nomi ostida aslining fotofaksimil nusxasini va matnni kirill harflarida nashrga tayyorlab chop ettirgani, Iya Steblevaning «Bobur g‘azallari semantiqasi» tadqiqotining yaratilgani, Salohiddin Jamolovning «Boburnoma»ning badiiy xususiyatlari», Xosiyat Nazarovaning «Zahiriddin Muhammad Bobur asarlari uchun qisqacha lug‘at», Sabohat Azimjonovaning «Boburning Kobul va Hindistondagi davlati», G‘aybulla Salomov va Ne’matulloh Otajonning «Boburnoma jahon kezadi» kitoblarining olam yuzini ko‘rgani boburshunoslikka qo‘shilgan ilmiy hissalar bo‘ldi.
Istiqlol-yillari davomida Bobur va boburiylar haqidagi kitoblarning ko‘plab yaratilganini alohida qayd etishga to‘g‘ri keladi; yuzlab maqolalar, o‘nlab risola va monografiyalar buning yorqin dalilidir. Hasanjon Qudratillaevning «Bobur armoni», Rahim Vohidovning «Biz bilgan va bilmagan Bobur», Iqboloy Adizovaning «So‘zumni ko‘rub anglag‘aysan o‘zumni...», Ansoriddin Ibrohimovning «Boburnoma» — buyuk asar», «Boburnoma»dagi hindcha so‘zlar», G‘afurjon Sotimovning «Boburiyzodalar», «Markaziy Osiyo va Hinduston tarixida boburiylarning o‘rni», Sayfiddin Jalilovning «Bobur va Yuliy Sezar», «Bobur haqida o‘ylar», Fathiddin Ishoqovning «Boburnoma» uchun qisqacha izohli lug‘at», Zokirjon Mashrabov va S. Shokarimovning «Asrlarni bo‘ylagan Bobur», Aziz Qayumov va Saidbek Hasanovning «Bobur ijodiyoti», Qamar Raisning «Bobur shaxsi va she’riyati», Shafiqa Yorqinning «Bobur devoni. Takmila»; Komron «Devon»i (ilmiy-tanqidiy matn), «Gulbadan Begim «Humoyunnoma», Rumer Godenning «Gulbadan» romani, Pirimqul Qodirovning «Bobur», «Avlodlar dovoni» romanlari, Xayriddin Sultonovning «Boburning tushlari», «Saodat sohili», «Boburiynoma» qissalari va ma’rifiy romani, Qamchibek Kenjaning «Hind sorig‘a», «Buyuklar izidan», «Andijondan Dakkagacha», «Andijondan Bag‘dodgacha» safarnomalari shular jumlasidandir.
Ulug‘ Istiqlol bilan deyarli tengdosh — 1992-yil fevralidan ta’sis etilgan Bobur xalqaro xayriya fondi ham Zahiriddin Muhammad Bobur abadiyatini ta’minlashda, Bobur va boburiylar asarlari, tarjimalari va ular haqidagi jahon olimlarining tadqiqotlarini qo‘lyozma, toshbosma va tipografik nashrlar holida o‘z vataniga — Andijonga olib kelishda ko‘plab xayrli ishlarni bajarmoqda. Chunonchi: fond tashabbusi bilan Andijon shahridagi Bog‘ishamol mavzesidan 300 gektarlik yer Bobur Milliy bog‘i uchun ajratib olinib, bunyodkorlik ishlari olib borildi. Bog‘da «Bobur va jahon madaniyati» muzeyi tashkil etildi. Ogra va Kobuldagi Bobur qabrlari xokidan keltirilib, Milliy bog‘da Boburning muhtasham ramziy maqbarasi bunyod etildi. Go‘yo Bobur qabri ko‘chirib kelindi. Zahiriddin Muhammad Boburshoh shoir tilidan vasiyat qilganidek: