O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus vazirligi samarqand davlat universeteti

8.4. Pul bozorida muvozanat 
 
Pul bozori modeli pulga talab va taklifni birlashtiradi. Dastlab, 
soddalik uchun pul taklifi Markaziy Bank tomonidan nazorat qilinadi va 
(M/P)s darajasida qayd qilingan deb olamiz. 

---

98 
Agarda M -pul taklifini, P-narxlar darajasini bildirsa, M*/P* pul 
vositalarining real zahirasi miqdorini ko‗rsatadi. 
(M/P) s = M*/P* 
Bu yerda: M - pul taklifi darajasini bildiradi; 
P – baholar darajasi (ushbu modelda ekzogen o‗zgaruvchi )ni 
ko‗rsatadi. 
8.2-chizma real pul taklifi miqdoridagi foiz stavkasiga bog‗liq 
bo‗lmagan vaziyatni ko‗rsatadi. Shuning uchun real pul vositalari taklifi 
grafikda ko‗rsatayotganimizdek vertikal chiziq ko‗rinishiga ega bo‗ladi. 
Bu holat foiz stavkasi qanchalik o‗zgarishiga qaramasdan real pul taklifi 
miqdori o‗zgarmasdan qolgan vaziyatni aks ettiradi. 
8.2-chizma. Real pul vositalari 8.3-chizma. Pul bozorida 
muvozanat 
zahirasi taklifi grafigi modeli 
R R 
Ms 
Ms 
Re 
MD 
M*/P* 
M/P
M*/P* M/P
Baholar darajasini ham barqaror deb qabul qilamiz. Bu holatda real 
pul taklifi M*/P* ga teng va grafikda Ms to‗g‗ri chiziq ko‗rinishiga ega 
bo‗ladi. 
Pul talabi berilgan daromad darajasida foiz stavkasiga teskari 
proporsional egri chiziq ko‗rinishiga ega. Muvozanat nuqtasida pul 
talabi va taklifi o‗zaro teng, (8.3-chizma). 

---

99 
O‗zgarib turuvchi foiz stavkasi pul bozorini muvozanatda ushlab 
turadi. Foiz stavkasining o‗zgarishi natijasida iqtisodiy agentlar o‗z 
aktivlari tarkibini o‗zgartirgani tufayli pul bozorida muvozanatga 
erishish uchun vaziyatga ta‘sir etib uni o‗zgartirish zarur va mumkindir. 
Agar R juda yuqori bo‗lsa, pul taklifi unga bo‗lgan talabdan yuqori 
bo‗ladi. Iqtisodiy agentlar o‗zlarida to‗planib qolgan ortiqcha naqd 
pullarni aksiya va obligasiyalarga aylantirib, ulardan qutilishga 
intilishadi. 
Yuqori foiz stavkasi, ta‘kidlanganidek, obligasiyalar kursining
pastroq darajasiga mos keladi. Shu sababli, arzon obligatsyalarni 
(kelajakda foiz stavkasi pasayishi oqibatida ular kursi o‗sishini ko‗zda 
tutib) sotib olish foydali bo‗ladi. 
Banklar, Ms> Md bo‗lgani uchun foiz stavkasini pasaytira 
boshlaydi. Asta-sekin iqtisodiy agentlar o‗z avtivlari tarkibini 
o‗zgartirishi va banklar tomonidan foiz stavkasining o‗zgartirilishi 
oqibatida pul bozorida muvozanat tiklanadi. Foiz stavkasi pasayib 
ketgan holatda teskari jarayon ro‗y beradi.