O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus vazirligi samarqand davlat universeteti

Davlat xarajatlari, soliq va balanslashgan byudjet 
multiplikatorlari. 
Qisqa muddatli davrda byudjet-soliq siyosati davlat xarajatlari, 
soliq va balanslashgan byudjet multiplikatorlari samarasi ta‘siri ostida 
bo‗ladi. 
ΔG ↑ → ΔE↑ (ΔEqΔC) → ↑ΔY (ΔY=ΔC * mg) 
Davlat xarajatlarining Δ
G 
miqdorga o‗sishi rejalashtirgan 
xarajatlarining Δ
E
miqdorda o‗sishiga va umumiy xarajatlarning egri 
chiziq bo‗yicha yuqoriga surilishiga olib keladi. Bu vaziyatda yalpi 
ishlab chiqarish hajmi (ΔY) miqdorida o‗sadi. 
Xarajatlardagi ozroq o‗zgarish daromadlardagi undan ancha katta 
bo‗lgan, o‗zgarishni keltirib chiqaradi va ΔY/ ΔE=1/(1-b) bo‗ladi (9.1-
chizma). 
ΔY=ΔE * (1/(1-b)) = ΔE * m 
Soliqqa tortish hisobga olinmaganda yopiq iqtisodiyot uchun 
davlat xarajatlari multiplikatori va ishlab chiqarishning muvozanatli 
hajmini quyidagi tenglamalar sistemasini yechish orqali topish mumkin: 

---

112 
Y=C+I+G 
C=a+bY
Bu yerda: Y=C+I+G – yopiq iqtisodiyot uchun asosiy 
makroiqtisodiy ayniyat; 
9.1-chizma
Davlat xarajatlari o‗zgarishining multiplikativ samarasi 
Ye
Ye=Y 
E2=E1+ΔE(ΔG)
E1=C1+I1+G1+Xn1
E2=Y2 ΔE
E1=Y1 ΔY
E1=Y1 E2=Y2 Y 
Tenlamalar sistemasini Y uchun yechib quyidagi natijani olamiz:
1 
Y = ------ (a+I+G);
1-b 
Bu yerda: 1/ (1-b) – yopiq iqtisodiyotda soliqqa tortish hisobga 
olinmagan vaziyatda xarajatlar multiplikatori; 
(a+I+G) –avtonom xarajatlar; 
b=MPC – istemolga chegaralangan moyillik bo‗lib multiplikator 
miqdorini belgilovchi asosiy omildir. Soliqqa tortish hisobga olinganda 
iste‘mol funksiyasi o‗zgaradi va 
C=a+b (1-t)Y
ko‗rinishni oladi. Bu 
tenglamani asosiy makroiqtisodiy ayniyatga qo‗yib yechsak, quyidagi 
natijani olamiz: