O‗z-o‗zini tekshirish va muhokama uchun savollar
1. Bozor sharoitida iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish
zarurati nima sabab bo‗ldi?
2. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish subyektlari,
ob'ektlari va maqsadlari qanday?
3. Ma'muriy tartibga solish usullari iqtisodiy usullardan nimasi
bilan farq qiladi?
4. Dasturlash va davlatni rejalashtirish o‗rtasidagi farq nimada?
Iqtisodiy dasturlarning turlarini ayting.
5. Maqsadli dasturlar nima?
178
6. Ijtimoiy siyosat nima?
7. "Tiriklik maoshi" tushunchasining tushunchadan farqi nimada?
"Ratsional iste'mol darajasi"?
8. "Qashshoqlik" nima? Qashshoqlikning asosiy shakllari qanday?
9. "Inson taraqqiyoti indeksi" ni qanday tushunasiz?
10. Nominal va real daromad nima?
11. "Lorents egri chizig‗i" nimani ko‗rsatadi?
179
XIV BOB. XALQARO SAVDO NAZARIYASI
14.1. Merkantilistlar va fiziokratlarning xalqaro savdo
konsepsiyalari
Xalqaro savdo dunyoning turli mamlakatlarining tashqi savdosi
majmui sifatida jahon bozori (XVI-XVIII asrlar) va xalqaro mehnat
taqsimotining paydo bo‗lishi asosida vujudga keldi. Xalqaro savdoning
rivojlanishi kapitalistik ishlab chiqarish usulining shakllanishi bilan
chambarchas
bog‗liqdir.
Feodal
ishlab
chiqarish
uslubining
parchalanishi va Evropada jahon bozorining paydo bo‗lishi davrida
nazariy iqtisodiy tushunchalar vujudga kela boshladi va rivojlana
boshladi. Birinchi maktab merkantilizm edi.
Merkantilizm:
1) burjua siyosiy iqtisodining birinchi maktabi,
savdogarlar tomonidan ilgari surilgan iqtisodiy siyosatni nazariy
jihatdan asoslashga urinish; 2) iqtisodiy hayotga davlatning faol
aralashuvi bilan tavsiflangan dastlabki kapitalizm davridagi iqtisodiy
siyosat.
Dastlabki merkantilizm (XV asrning oxirgi uchdan bir qismi - XVI
asr o‗rtalari) vakillari Uilyam Stafford (Angliya), De Santis, G. Skaruffi
(Italiya) edi. Dastlabki merkantilizmning asosiy ta'minoti pul balansi
nazariyasi bo‗lib, u pulni boyligini ko‗p jihatdan qonunchilik asosida
oshirishga qaratilgan siyosatni asoslab berdi. Mamlakatda pulni saqlash
uchun uni chet elga eksport qilish taqiqlangan edi; sotishdan tushgan
barcha pullar, chet elliklar mahalliy mahsulotlarni sotib olishga
sarflashlari kerak edi.
Kechki merkantilizm (XVI asrning ikkinchi yarmi - XVII asrda
gullab-yashnagan) o‗zining iqtisodiy siyosatining markaziga faol savdo
balansini qo‗ydi, bu esa o‗z mamlakatining tayyor mahsulotlarini
eksport qilish va vositachilik savdosi orqali ta'minlandi, shu tufayli pulni
chet elga olib chiqishga ruxsat berildi. Asosiy nazariyotchilar T. Mayn
(Angliya), A. Serra (Italiya), A. Montkretien (Frantsiya) edi. Kechki
merkantilizm quyidagi tamoyilni ilgari surdi: bir mamlakatda arzonroq
sotib oling, boshqasida esa qimmatroqqa soting.
|
