O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus vazirligi samarqand davlat universeteti

6.3-chizma.
Avtonom investitsiyalar grafigi 
R 
0 I e I
Grafikdan Ie nuqtasi shuni bildiradiki, banklar nolga teng foiz 
stavkasi bilan kredit berganlarida hamda ularning kredit resurslari 
cheksiz ko‗p bo‗lganda ham mamlakatdagi boshqa resurslari 
miqdorining cheklanganligi tufayli investitsiya xarajatlari ma‘lum 
miqdor bilan chegaralanadi. 

---

77 
6.1-jadval 
O‗zbekiston Respublikasi iqtisodiyotiga sarflanayotgan 
investitsiyalar tarkibi, jamiga nisbatan foiz hisobida 
Manba: O„zbekiston Respublikasi davlat statistika ma‟lumotlari 
asosida tuzilgan 
 
6.4. Investitsiyalar dinamikasini belgilovchi foiz ctavkasidan 
boshqa omillar 
Investitsiyalar dinamikasini belgilovchi eng muhim omillardan biri 
bo‗lib kutilayotgan sof foyda normasi hisoblanadi. Agar real foiz 
stavkasi bilan investitsiya xarajatlari miqdori o‗rtasida teskari bog‗liqlik 
bo‗lsa, kutilayotgan sof foyda normasi (KSFN) dinamikasi bilan 
investitsiya xarajatlari o‗rtasida to‗g‗ri bog‗liqlik bor.
Agarda kutilayotgan foyda me‘yori foiz stavkasidan yuqori bo‗lsa, 
investitsiyalash foydali va aksincha, foiz stavkasi kutilayotgan foyda 
miqdoridan yuqori bo‗lsa, investitsiyalash foydali bo‗lmay qoladi. 
Ko‗rsatkichlar 
2000 y 
2005 y 
2010 y 
2018 y 
Investitsiya normasi, YaIM ga 
nisbatan % 
22,9 
19,9 
24,6 
25,0 
Investitsiyalar- jami 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
Markazlashgan investitsiyalar 
50,3 
23,9 
16,7 
32,1 
Shundan: 
Respublika byudjeti 
29,2 
12,2 
6,0 
3,8 
Davlat maqsadli fondlari 
1,2 
4,8 
7,0 
12,8 
Xorijiy investitsiyalar va hukumat 
kafolati ostidagi kreditlar 
19,9 
6,8 
3,7 
15,5 
Markazlashgan investitsiyalar; 
44,6 
76,1 
83,3 
67,9 
Shundan: 
Korxona mablag‗lari 
27,1 
46 
33 
28,0 
Aholi mablag‗lari 
12 
11,4 
16 
11,3 
Tug‗ridan-tug‗ri xorijiy 
investitsiyalar 
3,3 
14,9 
24,6 
13,7 
Tijorat banklari kreditlari va 
boshqa qarz mablag‗lar 
7,3 
3,8 
9,7 
14,9 

---

78 
Misol uchun, zavodga 100000 so‗mlik yangi stanok sotib olindi. 
Yangi stanokni qo‗llashdan zavod 10.000 so‗m sof foyda olgan bo‗lsin. 
Kutilayotgan sof foyda normasi quyidagicha aniqlanadi: 
KSFN = 10000 / 100000 x 100 = 10%. 
Investitsiya xarajatlari foyda keltirishini aniqlashda nominal foiz 
stavkasi emas, balki real foiz stavkasi hisobga olinadi. Real foiz stavka 
narxlar darajasining o‗zgarishini aks ettirib, nominal stavkadan 
inflyatsiya darajasi ayirmasi ko‗rinishida aniqlanadi. Masalan, nominal 
foiz stavkasi 16% ga teng bo‗lsa, inflyatsiya darajasi yiliga 12% ni 
tashkil etsa, unda real foiz stavkasi 4 foizini (16%-12%) tashkil etadi. 
Investitsiya xarajatlari dinamikasiga ta‘sir etuvchi boshqa omillar 
quyidagilar kiradi: 
1. Soliqqa tortish darajasi; 
2. Ishlab chiqarish texnologiyalaridagi o‗zgarishlar; 
3. Mavjud bo‗lgan asosiy kapital miqdori; 
4. Investorlarning kutishi; 
5. Yalpi daromadlarning o‗zgarishi. 
Soliqqa 
tortish 
darajasining 
pasayishi 
hamda 
yangi 
texnologiyalarning paydo bo‗lishi kutilayotgan sof foyda normasining 
(real foiz stavkasi o‗zgarmagan sharoitda ham) ko‗payishga olib keladi. 
Bu esa investitsiya xarajatlarining ortishiga turtki beradi. 
Investitsiyalar hajmining YaMM yoki daromadlar darajasiga 
bog‗liqligini