O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta

48-rasm. 49-rasm. Bir 50-rasm. Bir 51-rasm. Bilak-
«Ko'prik». qo'lda «ko'prik». oyoqda «ko'prik». larda «ko'prik».

4. 
   Harakat yo'nalishi (chapga, orqaga).
   
5. 
   Agar harakatning o'zidan ko'rinib turmasa, oxirgi d.h. (osi­lish, orqaga tayanish) .
   

Masalan, past qo'shpoyada. Bilaklarda tayanib tebranish — orqaga tebranib ko'tarilish, oldinga tebranib, burchak hosil qilib sakrab tushish.
Tananing alohida a'zolari bilan bajariladigan harakatlarni yozganda, ularni bir-biridan vergul bilan ajratish kerak. Masalan, baland-past qo'shpoyalarning pastki yog'ochiga yotib osilishdan chapga burilib, chap songa o'tirish, o'ng qo'l yonga, bosh esa o'ngga buriladi va boshq.
Jihozlardagi turli holatlarni tartib bilan yozayotganda asosiy elementlar (birikmalar) chiziqcha — tire bilan ajratiladi. Masalan, yakkacho'pda: gavdani keskin yozib ko'tarilish — orqaga aylanish, yoysimon siltanib chapga orqaga burilib, har xil ushlab osilib qolish va boshq.
Majburiy mashqlami (musobaqa uchun) yozishda har bir element yoki birikmani yangi qatordan (xatboshidan) yozib bori­ladi, ularning o'ng tomonida esa uning nisbiy murakkabligi ko'r­satiladi, masalan, «ot»da:

• 
  sakrab o'ng oyoq bilan aylanish — 2,5 marta;
  
• 
  chap oyoq bilan o'ngga aylanish — 2,5 marta va shu kabilar.
  

Jihozlarga tegib, siltab o'tishlarni tasvirlashda «tegib» (tekkizib)
so'zi, tekkizmay siltab o'tishda esa «ustidan» so'zi qo'shiladi. Masalan, qo'shpoyalarda: keskin yozilib ko'tarilish — orqaga tebranganda o'ng oyoq, o'ng poyaga tekkizib siltab o'tish — orqaga tebranganda chap oyoq bilan chap poya ustidan siltab o'tish va burchak hosil qilib, ushlab turish va shu kabilar. Ikki yoki undan ortiq qo'sh elementlarni «va» bog'lovchisi bilan, ikki harakat birga bajarilganda esa «ib» qo'shimchasi bilan yoziladi. Masalan, yakkacho'pda: o'ng oyoq bilan ko'tarilish va chapdan orqaga burilib, orqaga aylanish — chap oyoqni siltab o'tib orqaga tashlanib, bukilib osilish va orqaga burila- yotib, gavdani keskin yozib, orqa bilan tayanish holatiga ko'tarilish.
Fikrni qisqa va ixcham ifodalash maqsadida ayrim aniqlov- chilarni tushirib qoldirish mumkin. Shuningdek, yaxshiroq tushu- nishning iloji bo'lmasa, yuqorida ko'rsatilgan izchillikda yozish shart emas. Masalan, yakkacho'pda: yoysimon tebranib turib, orqaga ketgan paytda aylanib sakrab tushish. Shu maqsadda bir qancha sakrab tushishlar va sakrashlarni bir so'zli atamalar bilan ifodalash qulay. Masalan, salto, to'ntarilish, «uchish» va boshq.







C3CD
60-rasm.
Oyoqlarning
birinchi
holati.

52-rasm. 53-rasm. 54-rasm. 55-rasm. O'ng
Teskari Oyoqlarni O'ng tomonga oyoq, o'ng qo'lni
«ko'prik». yonga yoyish. yoyish. oldinga yoyish.

56-rasm. «Yarim- 57-rasm. Ortga 58-rasm. Kerishib 59-rasm. Siltanib
shpagat» (yarim- salto (ortga salto (kerishib salto (umbaloq
yoyish). umbaloq umbaloq oshish).
oshish). oshish).
Badiiy gimnastika mashqlarini yozish. Badiiy gimnastika mashq­larini yozganda, erkin mashqlar uchun belgilangan qoidalardan foyda- laniladi. Undan tashqari, badiiy gimnastikaga oid xususiyatlarni hisobga olgan holda quyidagilarni: chunonchi, harakat xarakteri, uning ba'zi nozik jihatlari dinamikasi va ta'sirli tomonlarini ko'rsatish lozim bo'ladi.
Badiiy gimnastika mashqlari

сьс^ь
61-rasm. Oyoqlarning ikkinchi holati.

62-rasm. Oyoqlarning uchinchi holati.

CD 63-rasm. Oyoqlarning to'rtinchi holati.

64-rasm. Oyoqlarning beshinchi holati.

60



65-rasm. Qo'llar holati: a— tayyorlanish holati — qo'llar pastga, tirsakdan kaftgacha oldinga yarim doiraga qaratilgan bosh barmoq kaftning ichida; b— birinchi holat — shuning o'zi, lekin qo'llar oldinga; d— ikkinchi holat —
qo'llar oldinga, yonga, tirsak va kaft bo'g'imlarida oldinga qaratilgan, kaft oldinga, ichkariga; e — uchinchi holat — qo'llar oldinga, yuqoriga, tirsak va kaft bo'g'inlarida yarim doira qilib, kaft ichkariga. Bu mashqlardan hosil
bo'lganlari pastki qatorda.





66-rasm. Gavdani to'lqinlashti- rish harakati.

67-rasm. Oyoq uchiga ko'tarilishdan boshlab yurish.

68-rasm. Tashlanib- tashianib yurish.



69-rasm. Hakkalab yurish. 70-rasm. Lo'killab yurish.
61





71-rasm. Shpagatsimon 72-rasm. Oyoqni siltab ortga sakrash. bukilib sakrash.

73-rasm. Tashlanib sakrash.

74-rasm. Yarim- halqa sakrash, o'ng oyoq bilan.

75-rasm. Halqasimon sakrash.

76-rasm.
Yopiq
sakrash.

77-rasm. Ochiq sakrash.

Umumlashtiruvchi yozuv: bu usuldan harakat aniqligi talab etilmaganda, shuningdek, darslik va boshqa dasturlarda faqat gimnastika mashqlarining mazmunini ifodalash (sanab chiqish) zarur bo'lgan hollardagina foydalaniladi. Masalan, dasturlarda quyidagilarni ko'rsatish kifoya, ya'ni tayanish va orqaga tayanishdan bir tomonga va qarama-qarshi tomonga tebranib o'tishlarni (ularning barcha xillarini ifodalamasdan).
Chizmali tartibdayozib borish mustaqil va yordamchi ahamiyatga ega bo'lishi mumkin. Chiziq bilan (chiziqchalar) yozish, yarim- konturli va konturli yozuv qo'llaniladi. Birinchisi eng qulayidir. U ko'rgazmali va tejamli. Bunday yozuvning qulayligi gimnas­tikaning kundalik amaliy ishida qo'l keladi.
Aniq atamali yozuv. Atama qoidalariga amal qilib, har bir mashqni aniq ifodalashni nazarda tutadi.
Qisqartirilgan yozuv. Ma'ruza matnlar tuzayotganda sinov va boshqa mashqlami yozayotganda qo'llaniladi. Bunday paytlarda

atamalar qisqartirilib yoziladi (ya'ni shartli qisqartmalar qo'lla­niladi). Masalan, be—belgi; birik—birikma; ifo—ifodalash; ush— ushlab turish; yu/p—yuqoridagi poya va boshq.
Mashqlarning soni va hisoblar yaqqol ko'zga tashlanishi uchun birinchilarini rim raqami, ikkinchilarini esa arab raqamlari bilan ifodalash afzalroq.
Hozirgi vaqtda gimnastikada kino-videodan foydalanilmoqda. Plyonkaga tasnifiy dastur, Jahon birinchiligi va Olimpiada o'yinlari suratga tushirib olinadi. O'quv-mashg'ulot jarayonida video yor­damida yetakchi sportchUarning mashqlami bajarish tasviri suratga olinadi, so'ngra tasvirga qarab, uning bajarilganlik sifati tahlil qilinadi.
Hozir foydalanilayotgan gimnastika atamalarini u yoki bu mashq xususiyatini yorqin ifodalaydigan aniq qisqa so'zlar — ata­malar bilan boyitish zarur. Bunday oson esda qoladigan atamalar yordamida sport ishlarini yaxshiroq yo'lga qo'yish mumkin.
Turishlar:asosiy turish (a.t.)lar saf turishiga mos keladi (78-яrasm). Turishning quyidagi turlari bor: oyoqlarni kerib turish (78-b rasm), oyoqlarni keng kerib turish (78-d rasm), o'ng oyoqni kerib turish (78-e rasm), chalishtirib turish (78-/rasm), bunda oyoq kaftlari juftlanadi, o'ng (chap) oyoqda erkin turish.